11 – амалий машғулот Гидротехника иншоотга ўрнатилган ясси ғилдиракли затворни кўтаришига, туширишга ва ушлаб туришга керакли кучни аниқлаш

Р _под = 16,8 кН;
Затворнинг таянч юритиш қисмларида ҳосил бўладиган Т_х - ишқаланиш кучи қуйидаги формуладан аниқланади
Т_х = (Р_г/R) · (f_o·r + f_k)
Бунда Р_г — гидростатик босимини кучи, мисолимизда Р_г = 314 кН;
R — затвор ғилдираги радиуси, у қуйидаги формуладан аниқланади
R = Р_k/{2·b_k·[σ]}
Бунда Р_k – затворнинг битта ғилдирагига таъсир этадиган юклама кучи, амалда қоида бўйича затворнинг ғилдираклар сони 4 бўлиши учун Р_k қуйидаги формуладан аниқланади:
Р_k = Р_г /4= 0,25·Р_г
Демак, мисолимизда Р_k = 0,25·314 = 78,5 кН тенг бўлади.
b_k — битта ғилдирак ободининг кенглиги, одатда унинг ўлчами b_k = 6...15 см атрофида бўлиши мумкин, шунинг учун мисолимизда b_k = 6 см қабул қилинади; [σ] — ғилдиракни диаметрал сиқилишига йўл қўйилган юкланиши (сталь маркасига мувофиқ унинг қиймати [σ] = 5,5...7,5 МПа бўлиши мумкин, мисолимизда [σ] = 5,5 МПа қабул қилиб, ғилдирак радиуси аниқланади.
R=78,5 /(2·0,06·5,5·10³) = 0,12 м =12 см;
r — ғилдирак втулкаси радиуси, r = 3 см = 0,03 м одатда қабул қилинади.
f_o — ғилдиракни стальдан ясалган ўқининг бронзалик втулкасига ишқаланиши коэффициенти, сувда имкониятли ифлосланишини ҳисобга олган ҳолда унинг қиймати f_o = 0,3 қабул қилинади; f_k = 0,1 см = 0,001 м — ишқаланиш кучини тебраниши елкаси.
Мисолимизда Т_х = (314/0,12) · (0,3·0,03+0,001) =26,17 кН;
Затворнинг ён томонидаги зичлагичларда ҳосил бўладиган ишқаланиш кучи Т_уп қуйидаги формуладан аниқланади:
T_yn = 2·l_yn·b_yn ·P_yn ·f_yn,
Бунда l_yn — затворнинг бир ён томонидан зичлагичнинг узунлиги, l_yn = Н_г = H_1макс қабул қилинади, мисолимизда l_yn = Н_г = H_1макс = 4,0 м; b_yn — зичлагичнинг кенглиги, одатда b_yn = 7 см = 0,07 м тенг қилиб қабул қилинади, Р_уп — затвор билан ёпиладиган иншоот оралиги кўндаланг кесими юзасининг 1 ўлчов бирлигига, 1 м² га келадиган гидростатик босими кучининг ўртача қиймати, у қуйидаги формула бўйича аниқланади
Р_уп = Р_г/[Н_г·b_г]
Мисолимизда
Р_уп =314/[4·4]=19,625 кН/м²
f_yn = 0,45 – ён томонлик зичлагични олдин ўрнатилган қисмига ишқаланиши коэффициентининг энг катта қиймати.
Мисолимизда
Т_уп = 2·4·0,07·19,625·0,45 = 4,95 кН = 5 кН.
Шу билан мисолимизда кўтаргичнинг затвор кўтарилишига керакли юкланиши қуйидаги қийматига эга
Q = 1,1·37,6+1,2 · (26,17+5) + 16,8 = 95,56 кН.
б) Затворни ўтирғизишига керакли юкланиши аниқланади.
Затворни ўтирғизиши ўз оғирлиги ҳисобидан бажарилиши мумкин, агарда затворнинг оғирлиги затворни ўтирғизишига қаршилик этадиган кучлар (Т_х; Т_уп ва Р_вип ) йиғиндисидан каттароқ бўлса. Ушбу ҳолатда затворни ўтирғизишига текшириш қуйидаги формуласи бўйича бажарилади. n_G1·(G_з+G_б) > n_тр·(Т_х+Т_уп)+Р_вип
Бунда n_G1 — затворни ясашда камроқ қалинлигидаги прокатни ишлатилган ҳолда затвор оғирлиги кичикроқ бўлиши имкониятини ҳисобга оладиган коэффициенти, унинг қиймати n_G1= 0,9 тенг қилиб қабул қилинади.
Мисолимизда
n_G1·G_з= 0,9 ·37,6 = 33,84 кН;
Мисолимизда
n_тр·(T_х+T_уп)+Р_вип=1,2٠(26,17+5)+13=37,4 кН
Демак, мисолимизда затворнинг ўтирғизишида затворнинг оғирлиги етарли бўлмайди, 33,84 кН < 37,4 кН – шарт бажарилмади.
Шарт бажарилмаганида, затворни ўз оғирлиги затворни ўтирғизиши учун етмайди, бунда затворни ўтирғизиши учун қўшимча оғирликни, демак балласт оғирлигини ишлатишга тўғри келади. Бунда балластни керакли оғирлигини қуйидаги формуладан аниқлаш зарур
G_б > {[n_тр·(Т_х+Т_уп)+Р_вып]/ n_G1 }- G_з
Мисолимизда
G_б >{[1,2·(26,17+5)+13]/ 0,9 }- 37,6=18,4 кН
в) Затворни ушлаб туришига керакли юкланиши S_уд аниқланади. Затворни ушлаб туришига керакли юкланиши S_уд қуйидаги формуладан аниқланади.
S_уд = n_G·(G_з+G_б) + Р _под - (Т_х+Т_уп)
Бунда Т_х ва Т_уп кучларни аниқлашда, уларни аниқлаш формулаларида фақат ишқаланиш коэффициентлари ўзгаради, улар f_o = 0,15 ва f_yn = 0,2 қийматларида қабул қилинади.
Мисолимизда
Т_х = (314/0,12) · (0,15·0,03+0,001) = 14,4 кН;
Т_уп = Т_уп = 2·4·0,07·19,625·0,2 = 2,2 кН;
S_уд=1,1· (37,6+18,4) + 16,8 - (14,4+2,2) = 61,8 кН
г) Затворни ушлаб туришига кўтаргич кучи етарли бўлишига текшириши бажарилади
Бунда қуйидаги шарти бажарилиши зарур S_уд < Q
Мисолимизда 61,8 кН < 95,56 кН шарт бажарилди.