актив
ва
пассив
фондларга бўлинади.
Актив
асосий ишлаб чиқариш фондларига меҳнат буюмлари
шаклини ўзгартирувчи, яъни бевосита таъсир этувчи фондлар
(машиналар, асбоб-ускуналар, технологик линиялар, ўлчов ва
тўғрилаш асбоблари, транспорт воситалари) киради.
Пассив
асосий ишлаб чиқариш фондларига меҳнат буюмларига
билвосита таъсир этувчи, яъни ишлаб чиқариш жараѐнининг нормал
ўтишига керак шароит яратувчи ишлаб чиқариш фондлари киради
(бино ва иншоотлар, ҳ.к.). Асосий фондлар таркибини ўрганишда
уларнинг структураси (тузилмаси) масаласига ҳам эътибор бериш
керак бўлади.
Асосий фондларнинг структураси деб, уни ташкил этувчи
таркибий қисмларнинг, гуруҳларнинг ҳар биринининг умумий
қийматидан нисбатга айтилади. Масалан, 100 млн. сўм бўлса, улардан
бинолар 25 фоиз, иншоотлар 15 фоиз, узатувчи қурилмалар 10 фоиз,
ишчи машиналар ва жиҳозлар 30%, қолганлари эса 20 фоиз бўлиши
мумкин (жадвалга қаранг).
17-
жадвал
Саноат ишлаб чиқариш асосий фондларининг турлари ва саноат
тармоқлари бўйича таркиби
44
(2015
йил охирига фоизда)
Саноат
тармоқлари
Бин
о
лар
Иншо
-
отлар
Узатиш
мослам
а лари
Машин
а ва
уску
налар
Транспор
т
воситлар
и
Бошқа
асосий
фондла
р
Бутун саноат
13,1
22,1
12,9
45,4
5,5
1,1
Шу жумладан
Электро
энергетика
18,5
8,1
34,9
36,9
1,3
0,2
Ёқилғи
4,5
49,9
16,9
25,0
3,1
0,7
Қора
металлургия
13,6
4,9
3,4
74,8
3,1
0,2
Рангли
металлургия
10,3
14,9
6,8
53,3
14,4
0,3
Кимѐ ва
нефть-кимѐ
24,7
12,5
8,8
49,4
3,7
0,9
Машинасозли
к ва металлга
ишлов бериш
14,2
6,5
0,6
71,6
4,0
3,0
44
Ўзбекистон Саноати. Статистик тўплам. Ўзбекистон Республикаси Давлат
Статистика Қўмитаси. Тошкент 2016. Б.62-64.
173
Ўрмон,
ѐғочни қайта
ишлаш ва
целлюлоза-
қоғоз
24,1
3,1
2,0
68,6
1,5
0,6
Қурилиш
материаллар
и
13,2
10,5
2,9
63,7
8,6
1,2
Енгил саноат 28,4
4,5
1,9
61,0
1,8
2,3
Озиқ-овқат
25,4
4,2
2,1
60,0
4,8
3,5
бошқалар
25,9
6,6
2,3
57,7
4,9
2,6
Асосий фондлар тузилмаси қуйидаги турларга ажратилади:
45
1.
Тасвирий тузилма.
2.
Технологик тузилма.
3.
Тармоқ тузилмаси.
4.
Ҳудудий тузилма.
5.
Такрор ишлаб чиқариш тузилмаси.
Тасвирий тузилманинг ҳар хил вақтда ўзгаришидан саноатнинг
техник даражасини ва асосий фондлардаги капитал сарфлашнинг
самарасини тасаввур қилса бўлади.
Асосий
фондларнинг
структурасига
концентрациялаш,
ихтисослаштириш, кооперативлаштириш, комбинациялаштириш, янги
корхоналар қуриш ва модернизациялашга сарфланган капитал
маблағларнинг технологик тузилиши, корхоналарнинг ҳудудий
жойлашиши, тайѐрланадиган маҳсулотнинг хусусияти ва ҳажми
таъсир кўрсатади. Масалан, ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг ҳажми
қанча кўп бўлса, шунча ишчи машиналар ва асбоб-ускуналарнинг
тутган ўрни кўпроқ бўлади.
Технологик тузилиш асосий фондларнинг қисмлари нисбатини
кўрсатади (18-жадвал).
18-
жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |