10 Tema : Gaz kánlerin isletiw rejimleri. Joba : Gaz kánlerin isletiwdiń ayrıqsha qásiyetleri

2. Gaz uyumın isletiw rejimin anıqlaw (belgilew) 
Gaz uyımlerin isletiw gaz, suw qısıw hám ulıwmalasqan rejimli 
sharayatlarda ótiwi múmkin. 
Gaz rejiminde gazdı qudıqqa tárep aǵımın támiyinleytuǵın tiykarǵı kúsh - 
bul gazdıń óz basımı bolıp tabıladı. Suw qısıwlı rejimde uyumga shet hám tag suw 
gazdan bosagan boslıqlardı toltırıp keledi hám ol qatlam basımın tiklaydi. 
Ulıwmalasqan rejimde shet suw energiyası tásir kórsetedi. 

---

 Shet hám túb suw muǵdarı gaz uyumı rejimin belgilemeydi. Gazlilik zonası 
hám suwlı bólim arasında ótkermes maydanlar bolıwı múmkin; geyde suw 
háreketleniwi nátiyjesi ximiyalıq barer (tosıq ) payda bolıwı múmkin. 
Gaz uyumining qatlam suwi basımı aktiv sonda da, ádetde gaz energiyası 
esabına isletiledi. Bul joqarı tempda gaz alıw hám suw ushın gaz qatlamı tómen 
ótkezgishlikke iye bolǵanda, yaǵnıy qatlam boylap suwning háreketi uyumdagi 
basımdıń túsiw tempidan artta qalǵandagina eriwiladi. 
Qatlamda qaysı rejim kórinetuǵınlanıwı : 1) bólek qudıqlardı isletiw 
maǵlıwmatları boyınsha yamasa 2) aldınan orınlanǵan esap -kitaplar tiykarında 
anıqlaw múmkin. 
Eger gaz aǵımı tek qatlam basımı tásirinde tiykarlanǵan bolsa, waqıt ótiwi 
menen ol túsip baradı, bunda gaz menen tolǵan gewek ortalıq kólemi turaqlı bolıp 
qaladı. 
Bul jaǵdaylardı anıqlaw ushın tómendegi shamalardan paydalanamız: 
Ω
 
–
 
Gaz uyumining gewek ortalıǵı kólemi; 
r
bosh
 – 
Baslanǵısh qatlam basımı; 
1
р
- Qatlamnan qazıp alınǵan gazdıń 
Q
1 
 
momentindegi ortasha shamadaǵı qatlam 
basımı;
 
2
р
–
Tap aldınǵiday, tek 
Q
2 
da
; r
at
 
- atmosfera basımı; 
Z
bosh
, Z
1
, 
Z
2
– 
r
bosh
, 
p
1
,
 
r
2
Hám qatlam temperaturası daǵı real gazlardıń qısılıwshanlıq koefficiyentleri. 
Material balans teńlemesinen kelip shıǵıp Q
1
Úlkenligin tómendegi formula 
boyınsha anıqlaw múmkin: 













1
1
1
1
1
Z
р
Z
р
р
Z
р
р
Z
р
р
Q
бош
бош
ат
ат
бош
ат
бош
(1)
Q
2
mánisi bolsa: 









2
2
2
Z
р
Z
р
р
Q
бош
бош
ат
(2) 
Eger uyım gaz rejiminde bolsa, ol halda gaz menen tolǵan gewek ortalıq 
kólemi ózgermeytuǵın bolıp qalıwı kerek: 
2
2
2
1
1
1
Z
р
Z
р
р
Q
Z
р
Z
р
р
Q
бош
бош
ат
бош
бош
ат





(3) 
Ámeliy alınǵan maǵlıwmatlardı (2.3) formulaǵa qóysaq gaz rejimi óz 
tastıyıǵın tabadı. 
Eger gaz uyumida shet suw kúshi aktiv bolsa (2.3) teńlik ornına tómendegi 
teńsizlikke iye bolamız 
2
2
2
1
1
1
Z
р
Z
р
р
Q
Z
р
Z
р
р
Q
бош
бош
ат
бош
бош
ат



(4) 
Bul suw basımı esabına ortasha awırlıqtaǵı basım túsiwi páseytedi. 

---

 Gazdıń belgilengen sutkalıq alınıwı hám qatlam, suw hám gazdıń fizikalıq 
kórsetkishlerin inabatqa alǵan halda suwdiń qatlam boylap perspektivalı 
háreketleniwin esaplaw múmkin. 
Eger esap -kitaplar gaz-suw shegarası uzaq waqıt dawamında 
ózgermeytuǵın dárejede háreketlense, uyım rejimin bul isletiw sharayatı ushın 
ámeliy gaz rejimi dep esaplaw múmkin. Eger shet suw háreketi sezilerli dárejede 
bolǵan halda suw qısıwlı yamasa kombinatsiyalasqan rejimdi kútiw múmkin. 
Gaz-suw shegarasınıń perspektivalı háreketleniwi esap-kitapları shamalıq 
bolıp, sol sebepli qatlamdıń jumısshı rejimi haqqındaǵı aldınǵı juwmaqlardı 
tastıyıqlaw yamasa biykarlaw etiw zárúr. Buǵan joqarıda keltirilgen usıl hám 
suwdiń háreketleniwin baqlaw arqalı erisiw múmkin.