10-Мавзу. Сўнгги ўрта асрлар Ўрта Осиё шаҳарлари

ИЖОДИЙ ВА БОШҚА МУСТАҚИЛ ИШЛАР

Шимолий Бақтриянинг бронза ва илк темир даври маданиятлари ва уларнинг хронологик босқичлари		Даврий санаси мил.ав.
	Сополли	XXII аср ярмидан XX аср
	Жарқўтон	XIX-XVII асрлар
Сополли маданияти	Кўзали	XVI аср
	Мўлали	XV аср
	Бўстон	XIV аср
Кучуктепа маданияти	Кучук I	XIII-XI асрлар
	Кучук II	X асрдан VIII асрнинг ярмигача
Қадимги Бақтрия маданияти	Кучук III	VIII аср ярмидан VI аср ярмигача
	Кучук IV	VI асрнинг иккинчи ярми V аср
Илк антик даврга ўтиш		IV асрнинг биринчи ярми

Деҳқончилик воҳалари	Воҳа маркази	Қишлоқлар	Уй - қўрғонлар	Қалъалар	Махсус ёдгорлик
Шеробод	Жондав-латтепа	Добилқўрғон, Шўроб	Кучуктепа	Талашқон I	Пишак, Пачмак тепа
Бойсун	Қизилтепа	Обишир	Қизилча I-XI	Бандихон I
Сурхон	Ҳаитобод	Бандихон-сойтепа
Кофирниҳон	Қалъаи Мир	Бобуртепа
Панж	Байтудашт IV	Байтудашт I	Байтудашт II-III
Вахш		Томошатепа, Шўраисой, Болдайтепа
Қизил-су		Маконимор

Шимолий Бақтриянинг учта деҳқончилик воҳасида Кучук I даври ёдгорликлари аниқланган:

Деҳқончилик воҳалари	Воҳа ҳудуди	Воҳа маркази	Бошқа ёдгорликлар
Шеробод	Уланбулоқсой, Бўстонсой, Шерободдарё ўзанлари	Жондавлаттепа	Кучуктепа, Жарқўтон
Бандихон	Бандихонсой ўзанлари ва яйловлари	Бандихон I	Fозимулла
Миршоди	Қизилсув ўзанлари ва яйловлари	Қизилтепа	Қизилча VI, Бўйрачи 2

Металларнинг хусусиятларини аниқланг.

№	Металл номи	Темир	Мис	Бронза	Олтин
1	Энеолит
2	Қаттиқ
3	Эгилувчан
4	Таркибида қалай бор
5	Совуқ холда ишлов берилган
6	1530 С да эрийди
7	1084 Сда эрийди
8	700–900 Сда эрийди
9	Рудадан олинган
10	Таркиби ўзгармайди
11	Қолипда ишланган
12	Дам бериш услуби қўлланилади
13	Қимматбахо
14	Табиатда кам учрайди
15	Табиатда кўп тарқалган
16	Мил.ав.XIY асрда кашф этилган
17	Илохийлаштирилган
18	Тангалар ишланган
19	Мил.ав.IY минг йилликда кашф этилди
20	Мил.ав.III минг йилликда кашф этилди

Ўзингни-ўзинг назорат қил!

Семинар 2 балл 12та	1	2		3		4		5		6	7			8		9		10		11		12	Жами баллар
																							24 б
ТМИ 6 балл 3та	1						2										3								18 б
Тест-сўров 2 та х 3 балл	1											2														6 б
Конспект 2 марта x 1,5 балл	1											2														3 б
Ваъзларга қатнашиш	1		2		3				4				5		6				7		8			4 б
Жами ЖБ 55 баллгача																											55 б
OБ 2 та x 5 б.	1											2														10 б
Назорат иши
Оғзаки сўров
Реферат 1 та 10 баллгача																											10 б
ТМИ (китоб таҳлили) 1та x10																											10 б
Жами OБ 30 баллгача																											30 б
Жами ЖБ, ОБ бўйича 85 баллгача тўплаш мумкин
ЯБ да 15 баллгача тўплаш мумкин
Аъло 86-100, яхши 71-85, қониқарли 55-70 ball

IV. ГЛОССАРИЙ
Антик давр – Ўрта Осиёнинг қадимги даврига нисбатан ишлатилган ибора
Арк – Ҳукмдор саройи, маъмурий марказ
Шаҳристон – шаҳар маркази
Рабод – шаҳарнинг ташқи қисми ҳунармандлар яшайдиган қисми
Бағол – гумбаз остидаги шакл, тўғритўртбурчак мурабба тарҳли хоналар
Бурж – шаҳар ёки қалъа деворлари ва ташқи буржларига ишланган қурилма
Гумбаз – Ўрта Осиё меъморчилигида кенг қўлланилган ёпма тури
Кўшк – тўрт устунли, томи қуббали, асосан ёғочдан қурилган енгил иншоот
Пештоқ – мадраса, масжид, мақбара, карвонсарой ва бошқа биноларнинг олд томони – кириш қисми
Кеш – Шаҳрисабз шаҳрининг илк ўрта асрлардаги номи
Нахшаб – араблар босқини давригача бўлган даврда ҳозирги Қарши шаҳрининг номи
Насаф – араблар давридан бошлаб Қарши шаҳри номи Насаф деб атала бошлаган.
Шош – Чоч – Тошкентнинг илк ўрта асрлардаги номи
Чоғаниён-Сағаниён – Сурхон воҳасидаги илк ўрта асрларга оид шаҳар номи
Чоғонруд – Сурхондарёнинг ўрта асрлардаги номи
Мароқанда – Самарқанднинг антик давридаги номи, юнонлар томонидан берилган ном
Варақсар – Самарқандшаҳрини сув билан таъминловчи Дарғом канали бош тўғонининг номи
Оханин - темурийлар даврида Самарқанд шаҳрининг шимолий дарвозаси ҳисобланган унинг номи
Будрач – илк ўрта асрларга оид шаҳар Сурхондарё вилоятида жойлашган.
Ритон – диний ва дунёвий маросимларда қўлланиладиган май қадаҳи
Сардоба – махсус сув йиғгич иншооти бўлиб, у гумбазли айланасимон ҳовузлар тарзида қурилган. Ўнга қор, ёмғир баъзан қудуқ сувлари махсус иншоотлар орқали тўпланиб йўловчилар учун узоқ муддатга сақланган.
Ступа- санкрит сўзидан олинган бўлиб, ер ёки тош уюми деган маънони беради. У буддизмнинг диний иншооти бўлиб, унда муқаддас буюмлари ва қабр тоши сақланган. Мил. I асрдан унинг ярим айлана шаклдагилари кенг тарқалган.
Тигел – металл эритиладиган махсус сопол қозон.
Хонақо- форс тилидан олинган бўлиб, “хане”-“уй”, “га”-“ўрин” деган маъноларни беради. Хонако мусулмон дунёсига хос бино ҳисобланади. У мачит, мадрасалар ёнида гумбазсимон тарзда қурилган. Хонако ташқаридан келган меҳмонлар яшашига мўлжаллаган. У ерда кўпинча сўфилар ва дарвешлар истеъқомат қилишган.
Хевақ (Хива) - Гурганждан 15 фарсақ (1 фарсаҳ - 6 км) олисдаги қалъа шаҳар.
Дарғон (Дарғом) - чўлга яқин баландликдаги шаҳар.
Говшфанж - Гурганждан 20 фарсаҳ олисдаги чиройли, гавжум шаҳар.
Кат (ёки Қиёс, Қиёт) - Гурганждан 20 фарсаҳ олисдаги катта шаҳар.
Нузкат - Гурганж яқинидаги шаҳарча.
Ҳазорасп - мустаҳкам қалъа ва гўзал шаҳар.
Тароз (Тироз, Талас, Жамбул) - ислом ерларининг охири, нариёғи кўчманчи қарлуқлар ўлкаси.
Хўжанд - Сирдарё бўйидаги шаҳар.
Тирмиз (Термиз) - Жайхун дарёсининг шарқий соҳилида жойлашган.
Ахсикат (Ахсикент) - Фарғона вилоятидаги шаҳар. Кўҳандизи ва уч фарсаҳли рабоди бор.
Манжаниқ – жангда фойдаланиладиган махсус тош отадиган қурилма
Мағок– “яширинча” деган маънони англатади, яъни биноларнинг ярмисининг ер остида қурилганлигини англатади. Бухородаги Мағоки Аттори ва Мағоки Кўрпа бинолари қисман ер остида қурилган.
Морпеч – ўралиб чиққан бўртма шакл
Майолика – парчин, сирланган яхлит ўймакорликда пиширилган лой бўлаклари