10-mavzu. K orxona va tashkilotlarda xodimlar xulq- atvorini boshqarish

 8 - xolat 

---

Mexnatiga  bir  qator  xususiyatlar  xosdir.  Ulardan  asosiysi  shundan  iboratki,  raxbar  o‘ziga 

mexnat qilmaydi, uning faoliyati u raxbarlik qiladigan ishchilar jamoasi mavjudligi bilan maonoga 

egadir. 

Bu  boshqaruv  muxitida  band  bo‘lgan  raxbar  va  mutaxassislardan  ishchanlik  qobiliyatini 

muntazam  o‘sishini,  berilgan  ishga  javobgarlikni,  mexnatni  to‘g‘ri  tashkil  qilishni  va  undan 

samarali foydalanishni talab etadi. 

Zamonaviy  raxbar  o‘zida  omilkorlikni  (chuqur  bilimga  asoslangan)  ishbilarmonlikni, 

tashabbusli intizomlilikni va ishga ijodiy yondashuvni uzviy ravishda birlashtirishi shart. 

Raxbar  ega  bo‘lishi  kerak  bo‘lgan  xususiyatlar  to‘g‘risidagi  savol  tamomila  yechilmagan 

baxslashuvlarga olib kelya’ti, zero, boshqaruvchining ishi o‘ziga xos xususiyatlarni talab qiladi. Bu 

sifatlarni  o‘lchash,  ularning  tarkibini  aniqlash  va  boshqaruvning  turli  daraja  va  oboyektlarining 

o‘zaro  bog‘lanishiga  tegishlidir.  Taosirni  kuzatish  qiyin,  xususan,  raxbarning  u  yoki  bu 

xususiyatlarining  miqdoriy  alokasini,  uning  jamoadagi  munosabatlarida,  ishning  iqtisodiy 

ko‘rsatkichlarida  rivojlanish  darajasini  ko‘rsatish  undan  xam  qiyin,  lekin  imkoni  bor.  Raxbar 

qanday  xususiyatlarga  ega  bo‘lishi  kerak?  Bu  savolga  javob  berish  uchun  shunday  mezonlar 

tizimini  tanlash  kerakki,  u  bilan  raxbarning  xususiyatlarini  yetarli  ravishda  oboyektiv  baxolash 

mumkin  bulsin.  Mezonlarning  xar  biri  maxsus  ishlab  chiqarilgan  baxolash  shkalasi  bo‘yicha 

miqdoriy  ravishda  baxolanadi.  Eks’ert  so‘rashga  va  eks’ert  natijalari  asosida  raxbarga  zarur  va 

yetarli  bo‘lgan  xususiyatlar  ro‘yxati  tuziladi.  Boshqaruv  bo‘yicha  adabiyotda  nashr  qilingan 

izlanishlar asosida raxbar va mutaxassislar kerakli bo‘lgan xususiyatlarni  shartli ravishda quyidagi 

guruxlarga bo‘lish mumkin: 

1. Uddaburonlik (tashabbuskorlik): 

tavakkal qila bilish; 

berilgan ishga shaxsiy javobgarlik xissi; 

insonlarga g‘amxo‘rlik qilish; 

bir fikrda turish; 

tanqidga quloq sola bilish, o‘z ishiga (xatti-xarakatiga) tanqidiy qarash. 

2. Intizom va mexnatga munosabat: 

mexnatsevarlik; 

intizom. 

3. Kasb egasi ekanligi omilkorlilik (o‘z kasbini chuqur egallaganligi,                 chuqur bilim 

egasi) va bilim darajasi: 

maomuriy; 

omilkorlik (chuqur bilimga ega bo‘lish); 

yeruditsiya (bir yoki bir necha soxada keng va chuqur maolumotga ega bo‘lish). 

4. Tashkiliy va maomuriy qobiliyat: 

ishbilarmonlik; 

tashabbuskorlik; 

ish xaqidagi fikrlarni qisqa va aniq bayon qila olish; 

aniq bir maqsadga qaratilganlik; 

ish bo‘yicha bo‘ladigan xatlarni, buyruqlarni, farmoyish va boshqalarni yoza bilish; 

o‘z vaqtida qaror qabul qila olish; 

qarorning bajarilishi bo‘yicha nazorat o‘rnatish qobiliyati; 

murakkab sharoitlarda o‘z yo‘nalishini tezda aniqlashni bilish; 

yangilikdan qo‘rqmaslik; 

turli tashkilot raxbarlari bilan ishlashni bilish. 

5. Jamoa muxitiga mos kelish: 

mustaxkam birlashgan jamoani yarata olish; 

bo‘ysinuvchilar bilan ishlay olish; 

nizoli xolatlarni bartaraf qilish (yo‘lga qo‘yish); 

qatoiyat; 

jaxli tezlik; 

---

odamlar bilan kirishishlik; 

vijdonlilik; 

dilrabolik; 

kamtarlik; 

tashqi ko‘rinish (ozodalik, ‘okizalik, tozalik); 

6. Boshqa xususiyatlar: 

sog‘liq-salomatlik; 

ish muddati; 

yosh; 

oilaviy xolati. 

Albatta, raxbar va mutaxassis bu xamma xususiyatlarga ega bo‘la olmaydi. Eks’ert so‘rovlar 

va eks’ert natijalar yordamida raxbar yoki mutaxassisga kerakli va yetarli bo‘lgan xususiyatlarning 

ro‘yxatini tuzamiz.