10-mavzu: jаmоа tаrbiya оb`yеkti vа sub`еkti sifаtidа. Tаrbiyaning umumiy mеtоdlаrstrreplA

10-mavzu:

JАMОА TАRBIYA ОB`YЕKTI VА SUB`ЕKTI SIFАTIDА. TАRBIYANING UMUMIY MЕTОDLАRI

R E J A:

1. «Inson», «shaxs», «individ» tushunchalari.

2. Jamoaga qo’yilgan umumiy talablar.

3. Sinf jamoasini jipslashtirish va shakllantirish yo’llari. Jamoaning bolalar tarbiyasiga ta’sir ko’rsatish shakl va usullari.

4.Tarbiya usul(metod)lari haqida tushuncha:

1. 
   Ijtimoiy ongni shakllantirish usul (metod)lari.
   
2. 
   ^{Faoliyat jarayonida ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirish usul}(metod)^lari.
   
3. 
   O’z - o’zini tarbiyalash usul(metod)lari.
   
4. 
   Rag’batlantirish va jazolash usul(metod)lari.
   

Tayanch so`z va iboralar

Shaxs, individ, indiviruallik, jamoa, jamoaga qo’yilgan umumiy talablar, sinf jamoasi, sinf rahbari, jamoani jipslashtirish va shakllantirish yo’llari, jamoa tashkil etish, jamoatchilik topshirig’i, jamoaning bolalar tarbiyasiga ta’siri, sinfda ijobiy an’analar, yagona talablar, sinf faollari. Tarbiya metodlari haqida tushuncha, ularning klassifikatsiyasi, tarbiya vositalari, o’z-o’zini tarbiyalash usuli, ijtimoiy ongni shakllantirish usuli, mashq va o’rgatish usuli, f^{aoliyat jarayonida ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirish ,} rag’batlantirish va jazolash usuli, rag’batlantirish va jazolash turlari.

Ijtimoiy va shaxslararo munosabatlarning mahsuli, ongli faoliyatning sub’ekti bo’lmish individga shaxs deyiladi. (Mazkur qo’llanmaning « Shaxsning biologik va psixologik rivojlanishi» mavzusida shaxs to’g’risida fikr bildirib o’tgan edik.) Jamiyatda rivojlanuvchi, til yordamida boshqa odamlar bilan munosabatga kirishuvchi odam shaxsga - voqelikni biluvchi hamda faol o’zgartiruvchi sub’ektga aylanadi. Odamning insonlik jinsiga mansubligi individ tushunchasi bilan ifodalanadi. Xo’sh, shaxs va individ bir-biridan nimasi bilan farq qiladi? degan savolga fikr bildiraylik.

«... Normal odamlarni ham, chaqaloqlarni ham, tilni va oddiy malakalarni o’zlashtira olmaydigan telbalarni ham individ deb atash mumkin. Biroq bulardan faqat birinchisigina shaxs, ijtimoiy mavjudot hisoblanadi, ijtimoiy munosabatlarga kirishuvchi va ijtimoiy taraqqiyotda faol qatnashuvchi odamgina shaxs deb ataladi»,- deb ta’kidlashadi A.V. Petrovskiy, L.S. Rubinshteyn, A.Ya. Kolomenskiylar.

«Ijtimoiylashuv- bu chaqaloqning boshqa odamlar bilan muloqatga kirishish orqali o’zini anglaydigan, o’zi tug’ilgan madaniyatni tushunadigan aqlli mavjudotga aylanish jarayoni».

Zigmund Freyd o’z asarlarida bayon qilgan nazariyaga ko’ra, bola agar atrof-muhitning talablari va ong ostidagi qudratli mayllarni muvozanatda ushlab tura olsagina, mustaqil mavjudotga aylanadi. Bizning o’zimizni anglashga bo’lgan qobiliyatimiz ongsizlik xurujlarini bosish yo’li bilan rivojlanadi.

J.G. Mid fikriga ko’ra bola boshqalar uning o’ziga nisbatan o’zlarini qanday tutayotganliklarini ko’rib, o’zini alohida mavjudot sifatida anglay boshlaydi. Keyinroq, o’yinlarda qatnashib, o’yin qoidalarini o’rganib bola «umumlashtirilgan o’zga»- umumiy qadriyatlar va madaniy me’yorlarni tushuna boshlaydi.

Jan Piaje bolaning dunyoni ongli idrok etish qobiliyatining rivojlanishida bir nechta asosiy bosqichlarni ajratib ko’rsatadi. Har bir bosqich yangi bilish qobiliyatlarini o’zlashtirish bilan tavsiflanadi va oldingi bosqichning muvaffaqiyatliligiga bog’liq bo’ladi. Piaje fikriga ko’ra, kognitiv rivojlanishning bu bosqichlari ijtimoiylashuvning umumiy xususiyatlari hisoblanadi.

Ijtimoiylashuv agentlari- bu eng muhim ijtimoiylashuv jarayonlari yuz beradigan tuzilmaviy guruhlardir. Barcha madaniyatlarda bola ijtimoiylashuvining asosiy agenti oila hisoblanadi. Bundan tashqari, tengdoshlar guruhlari, maktab, ommaviy axborot vositalari ham ijtimoiylashuv agentlaridir.

Shuni ta’kidlash joizki, ijtimoiylashuvda jamoaning o’rni beqiyosdir. «Jamoa ijtimoiy-foydali ahamiyat kasb etuvchi umumiy maqsad va birgalikdagi faoliyat uchun jipslashgan o’quvchilarning guruhidir» Quyidagi chizmada mavzuga oid kategoriyalarning tahlilini keltiramiz:

25- chizma