10-mavzu. Hissiy bo`yoqdorlik va uslubiy xoslanganlik jihatdan o`zbek tili leksikasi

10-mavzu. Hissiy bo`yoqdorlik va uslubiy xoslanganlik jihatdan o`zbek tili leksikasi
Mashgʻulot rejasi:
1.Tashkiliy qism.
2. Mavzuga oid talabalar bilimini savol-javob va mashqlar orqali tekshirish va mustahkamlash.
3. Test topshiriqlari asosida talabalar bilimini aniqlash va mustahkamlash.
4. LTQ texnologiyasi orqali talabalar bilimini nazorat qilish va baholash.
5. Mashgʻulotni yakunlash.
Adabiyotlar: 1) 70-73 b; 2)47-49b;
Tavsiya etiladi:
1. M.Hamroyev. Ona tili Toshkent: “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. 2013. 41-55
2.M.Hamroyev. Ona tilidan lisoniy tahlil qoliplari. Toshkent: TDPU. 2019. 30-31
I.Savollarga yozma javob yozing!
1. Hissiylik boʻyoqdorlik jihatidan o‘zbek tili leksikasi.
2. Uslubiy xoslanganlik jihatidan o‘zbek tili leksikasi.

II. Mashqlar bajarish
148-mashq. Berilgan so‘zlarni hissiy bo‘yoqsiz va hissiy bo‘yoqdor so‘zlarga, hissiy bo‘yoqdor so‘zlarni ijobiy bo‘yoqli va salbiy bo‘yoqli so‘zlarga ajratib yo-zing. Hissiy bo‘yoqdor so‘zlar ishtirokida gap tuzing.
Gul, bola, oriq, ko‘rmoq, stol, mishiqi, chiroyli, so‘zlamoq, kulmoq, do‘ndiq, jajji, jilmaymoq, do‘ndirmoq, yuz, ketvorgan, bashara, olam-shumul, tor, kirdikor, vaysamoq, valdiramoq, ajib, mishiqi, tirrancha, zumrasha, kutmoq, daraxt, baland, tirjaymoq, ilakishmoq, laqillatmoq, qal’a, non, novvot, kuz, aldamoq, aljiramoq, aralashmoq, otarchi, semiz, chumoli, to‘lamoq.

149-mashq. Gaplarni o‘qing. Hissiy bo‘yoqdor so‘zlarni aniqlab, ular­ni ijobiy va salbiy bo‘yoqli so‘zlarga ajratib yozing. Ularning hissiy bo‘yoqsiz ma’no­doshini ayting.

1. Sidqidillik ifodalovchi samimiy chehralarni ko‘proq ko‘rish orzusida oldinga qarab boraveribdi. (A. Obidjon) 2. Og‘ushlari xilvatlarga tayyor­dir ma’vo, so‘lim, salqin soyasida kiyiklar uxlar. (O. Rajab) 3. Terak naynov bo‘lib o‘saveribdi, maqtanaveribdi. (Sh. Shodmonova) 5. Qarasa badbashara bir kampir unga chang solishga shaylanayotgan ekan. („Nilu­far“ ertagidan) 6. Men uni deb sizni ham, Rustam akamni ham xafa qildim. Agar u kelib suqilmaganda, biz baxtli bo‘lardik. (O. Yoqubov) 7. – Ey bebosh bola, sochi kalta, dumi yuluq bir satangga uylanib olibsan-u, onang bexabar, – dedi Karomat. (Sh. Sa’dulla) 8. Be, bo‘lmag‘ur gapni qo‘y-sangiz-chi. Eshitmagansiz, ko‘rmagansiz, qayoqdan bilasiz. (P. Tursun) 9. Amir kulgan sari qiltiriqday bo‘yniga kallasi og‘irlik qilib, dam oldinga, dam orqasiga og‘ib ketar edi. (S. Anorboyev) 10. Anvar kelish­gan, do‘ndiq bola edi. (A. Qodiriy) 11. Yonida arslondek, tog‘ni ursa tolqon qiladigan azamat eri turganda, tashvish qilishga hojat yo‘q edi. (S. Ahmad) 12. Chorshanba – zo‘r yigit, ishni do‘ndiradi. (M. M. Do‘st) 13. – Hov, kim u bemahalda sanqib yurgan nobakor?!
14. Majnuntollar ko‘tarib boshin.
Tabiat xo‘p ko‘rkam va suluv. (M. Abdusamatova)
15. Yorib chiqdim tuxumni,
Shunday shovvoz jo‘jaman. (A. Obidjon)

154-mashq. Berilgan so‘zlarni badiiy uslub va oddiy so‘zlashuv uslubiga man-sub so‘zlar kabi ikki guruhga bo‘lib yozing. Boshlang‘ich sinf “O‘qish kitobi” darsliklaridan badiiy uslubga xos so‘zlar ishtirok etgan misollar topib ko‘chiring.

Alvon, bop, o‘ng‘ay, paqqos, cho‘tlamoq, bahramand, mashmasha, bazm, beg‘u-bor, musaffo, solishmoq, tashlashmoq, boqiy, obdon, chashma, azza-bazza, bur-kanmoq, tushirmoq, bo‘y, jichcha, bo‘zlamoq, diyor, anchayin, fido, jillaqursa, esli, qulluq, zormanda, tuyqusdan, gard, hanuz, hayotbaxsh, hijron, o‘lmang, tokay, ilk, haftafahm, in’om etmoq, bol, iqbol, istiqlol, ta’viya, jamol, jasad, jazira-ma, qoyilmaqom, koshona, paqqos, o‘lguday, libos, lojuvard, hangamalashmoq, esli, ma’vo, nozan­day, bekitiqcha, moviy, muattar, oshna, yolg‘ondakam, mushkul, mush­tipar, nash’a, osuda, samo, suluv, taasub qilmoq, suq, chechak, shodi-yona, zumrad, ketvorgan, ulkan, sokin, yayov, rom etmoq.