10-мавзу: фуқаролик ва хўжалик ишларида судловлик асосий саволлар

МКнинг 269-моддасига биноан мехнат низолари қуйидаги холларда бевосита туманлараро судларда кўриб чиқилади.

1. 
   Агар ходимнинг иш жойида мехнат низолари комиссияси тузилмаган бўлса;
   
2. 
   Улар мехнат шартномасини бекор қилиш асосларидан қатъий назар, ишга тиклаш тўғрисида, мехнат шартномасини бекор қилиш вақти ва асослари таърифини ўзгартириш тўғрисида, мажбурий прогул ёки кам хақ тўланадиган ишни бажарган вақт учун хақ тўлашга доир бўлса;
   
3. 
   Улар ходим томонидан иш берувчига етказган зарарнинг тўланиши хақида бўлса;
   
4. 
   Улар мехнат вазифасини бажараётганда ходимнинг соғлиғига шикаст етказилгани оқибатидаги зарарни (шу жумладан маънавий зарарни) ёки унинг мол-мулкига етказилган зарарни иш берувчи томонидан тўланиши хақида бўлса;
   
5. 
   Улар М К нинг 78-моддасининг 2- қисмида назарда тутилган холларда ишга қабул қилиш рад этилиши хақида бўлса;
   
6. 
   Улар иш берувчи ва касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан олдиндан келишиб хал этилган масалалар юзасидан келиб чиққан бўлса.
   

Судловлик деб, суд органларига тааллуқли бўлган хамма ишларнинг суд тизими ўртасида тақсимланишига айтилади. Ишнинг судловлигини белгилаш мазкур ишни айнан қайси суд кўришга ва хал этишга ваколатли бўлишини белгилаш демакдир.
ФПКнинг 145-моддасидаги судловга тааллуқлиликнинг умумий қоидаларига биноан аризалар жавобгар доимий яшаб тўрган ёки доимий машғул бўлган жойидаги судга берилади. Ташкилотларга нисбатан ариза уларнинг органлари жойлашган худуддаги судга берилади.
ФПКнинг 241-моддасида кўрсатилганидек, даъвогарнинг танлаши бўйича судловга тааллуқлилик бу:
—Яшаш жойи номаълум бўлган жавобгарга нисбатан даъволар унинг мол-мулки турар жойида ёки унинг яшаган жойида тақдим этилиши мумкин.
— Ўзбекистон Республикасида яшаш жойига эга бўлмаган жавобгарга нисбатан Ўзбекистон Республикасида унинг мол-мулки турар жойида ёки маълум бўлган сўнгги яшаш жойида тақдим этилиши мумкин.
—Алимент ундириш тўғрисидаги, оталикни белгилаш хақида ва майиб бўлганлик ёки соғлиққа бошқача тарзда шикаст этганлик ёхуд бокувчисининг ўлими натижасида кўрилган зарар ўрнини тўлаш тўғрисидаги даъволарни даъвогар ўзи яшаб тўрган жойда хам қўзғатиши мумкин.
—Ижро қилиш жойи кўрсатилган шартномалардан келиб чиқадиган даъволар шартномасини ижро қилиш жойида хам тақдим этиши мумкин.
—Фуқаронинг ёки юридик шахснинг мол-мулкига етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш тўғрисидаги даъволар зарар етказилган жойда хам қўзғатилиши мумкин.
—Юридик шахснинг филиали фаолиятидан келиб чиқадиган даъволар филиал жойлашган манзилда хам тақдим этилиши мумкин.
—Турли жойларда яшовчи ёки турувчи бир неча жавобгарга нисбатан ёки юридик шахс бўлиб, турли манзилда жойлашган жавобгарларга нисбатан даъво даъвогарнинг танлаши бўйича жавобгарлардан бири яшайдиган ёки тўрган жойда қўзғатилади.
—Ғайриқонуний хукм қилиш, ғайриқонуний равишда жиноий жавобгарликка тортиш, эхтиёт чораси сифатида ғайриқонуний қамоққа олиш ёки ахлоқ тузатиш ишлари тарзида маъмурий жазони ғайриқонуний қўллаш натижасида фуқарога етказилган зарар ўрнини қоплаш билан боғлиқ бўлган мехнат, пенсия ва уй-жойга доир ҳуқуқларни тиклаш, мол-мулкни ёки унинг қийматини қайтариб бериш тўғрисидаги даъволар даъвогарнинг яшаш жойида хам берилиши мумкин.
—Агар даъвогарнинг вояга етмаган болалари борлиги, шунингдек, ногиронлиги ёки оғир касаллиги туфайли, у жавобгар яшаб тўрган жойдаги туман (шахар) ёки туманлараро судга боришга қийналса, никохни бекор қилиш тўғрисидаги даъволар даъвогарнинг яшайдиган жойида тақдим этилиши мумкин.
—Бедарак йўқолган деб, ёхуд рухий холатининг бузилганлиги сабабли муомалага лаёқатиз деб топилган шахслар, шунингдек уч йилдан кам бўлмаган муддатга озодликдан махрум этишга хукм қилинган шахслар билан никохни бекор қилиш хақидаги даъволар даъвогарнинг хохишига қараб унинг яшаш жойида кўрилиши мумкин.