10-mavzu Arifmetik vektor fazo va unga misollar Reja

Teorema 
(Koshi – Bunyakovskiy tengsizligi).
n
R
arifmetik fazodan olingan ixtiyoriy 
X
va 
Y
vektorlar uchun 
2
2
1
1
1
(
,
)
.
n
n
n
i
i
i
i
i
i
i
X Y
X
Y
yo ki
x y
x
y










Isbot.
Ixtiyoriy 
R


uchun 
2
0
2
( X
Y , X
Y )
( X , X )
( X ,Y )
( Y ,Y )










hosil boʻlgan kvadrat uchhad nomanfiy boʻlganligi sababli bu kvadrat uchhadning diskriminanti 
musbat boʻlmaydi. Bundan 
2
4
4
0
( X ,Y )
( X , X )( Y ,Y )


yoki 
(
, )
X Y
X
Y


. 
Bu teorema asosida 
n
R
arifmetik fazo vektorlari orasidagi burchak tushunchasini kiritamiz. 
6- ta’rif
. Ikkita 
n
oʻlchovli noldan farqli 
X
va 
Y
vektorlar orasidagi 

burchak 
1
2
2
1
1
(
,
)
co s
,
[0;
]
n
i
i
i
n
n
i
i
i
i
x y
X Y
X
Y
x
y















formula bilan aniqlanadi. 
Izoh:
n
R
arifmetik fazodagi
n
oʻlchovli vektorlar orasidagi burchak taʻrifining 
korrektligi yuqorida isbotlangan Koshi – Bunyakovskiy tengsizligidan kelib chiqadi. 
7- misol. 
(3; 4; 2; 5)
( 1; 3; 7; 2)
X
va Y



vektorlar berilgan: 
) 3
2
a
X
Y

vektorni toping; 


)
,
b
X Y
skalyar koʻpaytmani toping; 
)
c
X
va Y
vektorlar orasidagi burchakni toping; 
)
d
Koshi – Bunyakovskiy tengsizligini tekshiring. 

---

Yechish. 
3
1
7
4
3
6
) 3
2
3
2
.
2
7
8
5
2
1 9
a
X
Y




 




 






 








 






 




 



)
,
3
12
14
10
19.
b
X Y
  


 
)
9
16
4
25
54 ;
1
9
49
4
63.
c
X
Y


 


 


19
19
19
cos
;
arccos
arccos
.
54
63
54
63
9
42





















)
19
54
63
19
9
42
9
42
58, 33.
d





8-misol.
1
(3;
4;1; 7; 2)
A


va 
2
(4; 6;
3; 3; 6)
A

nuqtalar berilgan. 
1
2
a
A A

vektorning koordinatalarini toping.
Yechish:
Ushbu holda
1
3,
x

2
4,
x
 
3
1
x

,
4
7
x

, 
5
2,
x
 
va
1
2
3
4
5
4,
6,
3,
3,
6.
y
y
y
y
y


 


1
2
a
A A

vektorning koordinatalarini


1
2
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
;
; ;
;
;
;
a
A A
y
x
y
x
y
x
y
x
y
x







formula boʻyicha hisoblab 


1
2
1; 1 0;
4; 4; 8
a
A A




ga ega boʻlamiz.
Oʻz-oʻzini tekshirish uchun savollar 
1.
N-oʻlchovli haqiqiy arifmetik vektor fazo deganda nimani tushunasiz? 
2.
Vektorlar ustida chiziqli amallar deganda qanday amallar tushuniladi? 
3.
Vektorlar ustida bajariladigan chiziqli amallar boʻysunadigan xossalarni sanab oʻting? 
4.
Vektorlarning skalyar koʻpaytmasi deb nimaga aytiladi? 
5.
Arifmetik vektor uzunligi deb nimaga aytiladi? 
6.
Vektorlarning uzunligi boʻysunadigan qanday xossalarni bilasiz? 
7.
Vektorlarning skalyar koʻpaytmasi boʻysunadigan qanday xossalarni bilasiz? 
8.
Koshi-Bunyakovskiy tengsizligini yozing? 
Asosiy adabiyotlar: 
1.
Gilbert Strang “Introduction to Linear Algebra”, USA, Cambridge press, 
5
nd
Edition, 2016.
2.
Rаxмаtоv R.R., Adizov A.A. “Chiziqli fazo va chiziqli operatorlar” O‘quv uslubiy qollanma. 
TATU, Toshkent 2019. 
3.
Соатов Ё.У. “Олий математика”, Т., Ўқитувчи нашриёти, 1- 5 қисмлар, 1995.