10-mavzu: Al-Xorazmiy yer yuzi matematiklarining ustozi

14-mavzu: Ogahiy bobomiz- 210 yoshda

Ogahiy haqida ma’lumot.

Muhammad Rizo Ogahiy 1809 yilda Xiva shahri yaqinidagi Qiyot qishlog’ida tavallud topadi. Uch yasharligida otasi erniyozbek vafot etadi.

U tog’asi-Xorazmlik mashhur shoir SHermuhammad Avaz o’g’li Munisning tarbiyasida bo’ladi, uning ko’magida xat-savodini chiqaradi.

So’ngra Xivadagi madrasalardan birida tahsil oladi, fors, arab tillarini mukammal o’rganadi.

Ogahiy turli janrlarda ijod qilgan. Uning adabiy merosida she’riyat etakchi o’rinda turadi. Uning umri mobaynida yozgan she’riy durdonalari “Ta’vizul – oshiqin” – “Oshiqlar tumori” nomi bilan devon qilingan. Ushbu devondan Ogahiyning g’azallari, mustazodlari, muxammaslari, ruboiy, tuyuq, masnaviy va forsiy she’rlari o’rin olgan.

Tarihiy asarlari:

“Riyozu-d-davla”, “Zubdatu-t-tavorix”, “Gulshani davlat”, “SHohidi – iqbol” kabi tarixiy asarlari bor.

Ogahiy nafaqat o’zining takrorlanmas ijodi bilan, ko’plab mashhur asarlarni tarjima qilgan. Jumladan, Ogahiy o’z ijodiy faoliyati davomida Sa’diy SHeroziyning «Guliston», Xisrav Dehlaviyning «Hasht bihsht», Abdurahmon Jomiyning «Bahoriston», Kaykovusning «Qobusnoma», Xusayn Voiz Koshifiyning «Axloqi Muhsiniy» asarlarini o’zbek tiliga tarjima qiladi, o’z millatini SHarq adabiyotining nodir durdonalari bilan bahramand etadi. U o’z davrida taniqli mutafakkir, olim, mohir hattot, tarjimon sifatida shuhrat qozonadi.

Ogahiy 20 dan ortiq SHarq mumtoz adabiyotshunoslarining tarixiy va badiiy asarlarini (shular qatorida Sa’diyning “Gulistoni” ) o’zbek tarjima qilgan. Uning tarixiy asarlarini tarixchi Bayoniy davom ettirgan.

Ogahiy 1874 yil Xivada vafot etgan.

Bugungi kunda Xiva tumanidagi Qiyot qishlog’da joylashgan Ogahiy bog’ida ilod maktabi qurillib ishga tushirildi.

Ogahiy ijodidan namunalar.

Ruboiylar

Ey keldi fununi ilm taslim sanga,

Qilmoq manga lozim o’ldi ta’zim sanga,

Garchi yo’q edi quvvat ayoqimda vale,

Keldim bosh ila olg’ali ta’lim sanga.
Qilmoq bila parvashish tikan gul bo’lmas,

Ham tarbiyat ila zog’ bulbul bo’lmas,

Gar asli yomohg’a yaxshiliq ming qilsang

YAxshiliq oning niyati bilkulli bo’lmas.

Dahr ahlidin ummed ato qilma abas,

Gar oqil esang, bo’yla xato qilma abas,

Aylab tama’ vafo sitamgarlardin

O’z joningga o’q o’zing jafo qilma abas.

Tuyuqlar

Gam yuki to qomatim yo qilmadi,

Ohkim o’tig’a falak yoqilmadi,

Qilmadi rahme manga, xud o’zgaga,

Bilmadimkim, qildimu yo qilmadi.

Bo’ldi chun umring kunining vaqti tush,

Nafsi sarkash otini ko’p chopma, tush,

Xobgoh etgil qanoat manzilin

Yo’qsa hargiz ko’rmagung rohatni tush
Xiva bog’I tasviri
Pishib har taraf mevalar behisob,

Jahon lazzatidin bo’lur kamyob,

YAshil yaproq uzra qizartib qator,

Zumurradaro la’l o’lub oshkor.

Tamoshosidin jon halovat topib

Vale ta’midin kom lazzat topib.

Oqib har taraf shirasi sarbasar,

Ravon o’ldi har yong’a jo’yi shakar

Xiyobohlar o’lmishlar orasta,

Sufalar dog’I barcha birosta.

Tuman ming gul atrofida ochilib,

Gul ustiga sunbul dog’I sochilib

Berib fayz ila bahra el joniga

Urar ta’na Jannat gulistoniga

Agar qilsa har kim tomoshasini

Yo’q etgusi Jannat tamannosini.