10. Ma’ruza: Detallarning eskizlarini bajarish. Detallarning ish

8-bosqich. O‘lcham chiziqlari va shartli belgilarni qo‘yish 

Sirtlarni  xarakterini  aniqlovchi  o‘lcham  va  chiqarish  chiziqlari,  shartli  belgilar 

(diametr, radius, kvadrat, konuslik, qiyalik, rezba turlari va boshqalar) 2.307-68 DS 

qoidalariga asosan bajariladi (10.3,

v

-rasm). 

 

                          a)  

 

 

 b) 

 

---

                          v)  

 

 

g) 

10.3-rasm 

 

9-bosqich. O‘lcham sonlarini qo‘yish 

Detal elementlarini o‘lchov asboblari yordamida o‘lchab o‘lcham chiziqlari ustiga 

o‘lcham  sonlari  qo‘yiladi.  Agar  detal  elementlarida  rezba  ochilgan  bo‘lsa,  uni 

parametrlari va rezbani belgilanishi qo‘yiladi (9.3,

g

-rasm). 

10-bosqich. Eskizni taxt qilish 

Detalning  eskizi  chizilgandan  so‘ng  asosiy  yozuv  to‘ldiriladi.  Kerak  bo‘lgan 

hollarda  o‘lchamlardagi  chetga  chiqishlar,  sirtlarning  rasmi,  joylashishi,  texnik 

talablar  hamda  tushuntirish  yozuvlari  haqida  ma’lumotlar  beriladi.  So‘ngra  eskiz 

oxirgi marta ko‘zdan kechirilib tekshiriladi va kamchiliklari tuzatiladi. 

 

 

10.2 Detalning eskizi bo`yicha uning ishchi chizmasini bajarish 

Detalning ish chizmasi deb, detalni tayyorlash va nazorati uchun yetarli tasvirlari 

va  boshqa  ma’lumotlardan  iborat  chizmaga  aytiladi.  Ma’lumotlarga  o‘lchamlar, 

shartli belgilar, yozuvlar, jadvallar va boshqalar kiradi. 

Shunday qilib chizma grafik qismdan tashqari matn qismini ham o‘z ichiga oladi. 

 

10.4-rasm 

Ish chizmalarini tayyorlash 

10.4-rasmlda  o‘quv  chizmasini  A4  formatga,  1.2-rasmlda  esa  A3  formatga 

joylashtirish ko‘rsatilgan. 

Chizma qog‘ozida detalni tasvirlari va g‘adir-budurliklarini ko‘rsatuvchi yetarli 

belgilardan tashqari, asosiy yozuv, texnikaviy talablar (asosiy yozuv ustida), g‘adir-

---

budurlik  belgisi  (yuqorida  o‘ng  burchakda),  chizmani  burilgan  belgisi  (yuqorida 

chap burchakda); detalni tasvirini ifodalovchi omillar jadvali (tishli g‘ildiraklar va 

shlisali buyumlarda) ham keltiriladi. Detalning tasvirlar soni va mazmuni detalning 

rasmli va o‘lchamlari haqida to‘liq ma’lumot berishi kerak. 

Chizmadagi yozuvlar 

Chizmalardagi  yozuvlarni,  texnik  talablar  va  jadvallarni  joylashtirish  qoidalari 

2.316-97 DS da bayon qilingan. Agar chizmada detalni grafikaviy va shartli belgilari 

to‘liq  ifoda  etilmagan  taqdirda  ko‘pincha  yozuvlar,  jadvallar  va  matn  qismlari 

kiritiladi. Yozuv matni aniq va qisqa qilib chizmaning asosiy yozuvi ustiga yoziladi. 

«Texnik talablar» degan yozuv yozilmaydi. Texnik talablardagi bandlar ketma-ket 

raqamlanib 2.316-68 DS tavsiyalariga asosan yoziladi. Tasvirlarga oid yozuvlar ikki 

qatordan  ortiq  bo‘lmasligi  kerak.  Ularni  yozilishi  va  joylashtirilishi  10.5-rasmlda 

ko‘rsatilgan.  Asosiy  yozuv  O‘zDS  2.304-97  dagi  «Ish  chizmalariga  qo‘yiladigan 

asosiy talablar» ga asosan to‘ldiriladi.  

 

10.5 -rasm