10-ma'ruza. Bilimlarni taqdim etishning freymli modellari Reja

10-ma'ruza. Bilimlarni taqdim etishning freymli modellari


Reja:
1. Tarixiy ma’lumotlar.
2. Freym va freymli modellar haqida.
3. Freymlarning tuzilmasi.
4. Freymlarning turlari.
5. Freymlar o’rasidagi aloqalarning turlari.
6. Bilimlarni freymli tasvirlash tillari va freymli exspert tizimlar.
Tayanch iboralar: Freym (frame), slot (slot), freymli model (frame model), dasturlash tillari (programming languages), LISP, KEATS, ACQUIST, FLIK, GIS, ERI, TRI, Tables, CS, TMS, predikatlar hisobi (predicate calculus), semantik tarmoq (semantic web), mantiqiy tizim (logic system),atomarli simvol (atomic symbol), karkas (frame), freymlar-strukturalar(frame-structure,), freymlar-rollar (frames-role), freymlar-senariylar (frames-scripts),freymlar-vaziyatlar (situation-frames), freym-ekzemplyar(frame-instance), freym-namuna (frame-sample), freym-sinf (frame-class), freym nomi (name of the frame), slot nomi (slot name), slot qiymati (slot value), vorislik ko’rsatkichi (inheritance pointer), atributlar ko’rsatkichi (index attributes), protofreym (protofreym), ekzofreym (exoframe), xossalar vorisligi (property inheritance), slot AKO (A-Kind-Of = это), FRL (Frame Repre­sentation Language), KRL (Knowledge Representation Lan­guage), ANALYST, МОДИС, TRISTAN, ALTERID.


1. Tarixiy ma’lumotlar
Olamning mashinali modelini yaratishning murakkabligini asosiy sababi - bu ushbu olamning xilma-xilligidir. Marvin Minskiy psixologik va amaliy jihatdan eng qimmatli modellarni taklif qildi. Marvin Minskiy – AQShdagi Massachuset texnologiya va texnika institutida kompyuter fanlari professori. Tyuring mashinasi uchun dasturlash, sun'iy intellekt, bilimlar psixologiyasi sohasida mutaxassis, geometrik hisoblash, semantik hisoblash, mashinali idrok etish, simvolli o’rganish sohalarida ishlagan. Robototexnika va masofadan boshqarishni asoschilaridan biri, shaxsan, sensorli va vizual datchiklarni, birinchi robotlarning mexanik qismlarini ishlab chiqargan. 1951 yilda u birinchi neyron tarmoqlardan birini yaratdi va “Sun’iy intellekt” labaratoriyasini tashkil etdi. 70-yillarda u intellektning psixologik nazariyasini yaratdi. 1974 yilda "Bilimlarni taqdim etish uchun freymlar" nomli kitobi chop etildi.
Inson psixikasining (ongda boqealrning aks etishidan hosil bo’lgan ruhiy kechinmalar) freymlar nuqtai nazaridan talqini 10.1-rasmda keltirilgan.



Turli masalalarni echishga qarab inson har bir vaqtda fazoda mo’ljal olishga, mansab pillapoyalarida yuqoriga chiqishga, she'riyat ma'nosini tushunishga, kerakli ma'lumotlarni izlashga va boshqalarga imkoniyatlar yaratuvchi freymlarning turli global tizimlariga (10.2-rasm) ega bo’ladi.

Sun'iy intellektning bu yo'nalishi mavjud kompyuter modellari asosida intellektual masalalarni echishning algoritmlarini izlashga qaratilgan edi. Yangi ilm-fanni tashkil etishda Makkarti (Sun’iy intellekt masalalari uchun birinchi dasturlash tili-LISPning muallifi), Minskiy (Freym g'oyasining va bilimlarni taqdim etishning freymli modelining muallifi), Nyuell, Saymon, Shou, Xant va boshqalar o’zlarining salmoqli hissani qo’shdilar.