10-lekciya Tema: Avtomatikalıq basqarıw sistemaları haqqındaǵı túsinikler Reje: Basqariluvchi ob'ekt

---

 
10-lekciya 
Tema: Avtomatikalıq basqarıw sistemaları haqqındaǵı túsinikler 
Reje: 
1.
Basqariluvchi ob'ekt
2.
Basqariluvchi ob'ektiń qásiyetlerin xarakteristikalaytuǵın shamalar
3.
Avtomatikalıq basqarıw sistemaları analizi 
 
Basqariluvchi ob'ekt- bul sırtdan bolatuǵın arnawlı tásir arqalı texnologiyalıq
process algoritmın ámelga asırıw ushın xızmet etiwshi apparat bolıp tabıladı.
Algoritm - bul atqarılıp atırǵan processnıń mazmunı hám izbe-izligin 
kórsetiwshi belgili anıqlıqta ámelga asırıwshı arnawlı kórsetpe esaplanadi. 
Distansion basqarıw belgili aralıqqa ornatılǵan bas-qariluvchi apparat, 
ob'ektlardı tekseriwshi texnikalıq qurallar hám usıllardı óz ishine aladı. Basqarıw 
ushın berilgen impulslar xizmetker xızmetkerler arqalı elektr sımları menen arnawlı 
tuymeler, giltler hám basqa basqarıw apparatları járdeminde ámelga asıriladı. 
Islep shıǵarish processlerin kompleks mexanizatsiyalaw hám avtomatlastırıw 
islep shıǵarish kólemin hám sapasın jaqsılaw, miynet sharayatın jaqsılaw hám ónim 
ózine túser bahasın túsiriw ushın hizmat etedi hám texnikanı jumıs shegarasın 
asıradı. Buǵan erisiw ushın bir qansha wazıypalardı ámelga asırıw kerek: 
- texnologiyalıq processlerdı uzlukli háreketden úzliksiz háreketke ótkeriwdi 
rawajlanıwlewtirish;
- texnologiyalıq processlerdı avtomatlashtirishtiń optimal kólemi hám izbe-
izligin ornatıw, basqarıw algoritmı hám metodların úzliksiz túrde rawajlanıwlewtirib 
barıw ;

---

- awıl hám suw xojalıǵı daǵı avtomatlashtiriluvchi ob'ektlardıń statikalıq hám 
dinamikalıq xarakteristikaların anıqlaw ;
- túrli ózgertiwler kirgiziw maqsetinde tekserilip atırǵan parametrlardıń 
funksional baylanısıwların úyreniw;
- avtomatlastırıw talaplarına juwap beretuǵın jańa apparatlardı islep shıǵarish;
- apparatlardıń anıqlıq hám islew bekkemligin asırıw ;
Avtomatlastırılgan basqarıw sistemaların islep shıǵisda avtomatlastırıw 
ob'ektin tereń úyreniw, onıń barlıq jumıs rejimlerin anıqlap alıw zárúr. Lekin islep 
shıǵarishtiń túrli tarawlarında avtomatlastırıw dárejesi hám operatsiyalar túrlishe 
bolıp tabıladı. Sonıń ushın xar qanday texnologiyalıq process operatsiyalarǵa 
túrlishe ajratıladı. Bul jerde tómendegi wazıypalar kórsetiliwi kerek: 
- avtomatikalıq basqarıw sistemasınıń maqseti hám wazıypaları ;
- basqarıw ob'ektiniń strukturalıq bólimleri;
- islep shıǵarilayotgan sistemanıń bólimleri arasindagi funksional hám 
basqarıwshı baylanısıwları ;
- basqarıw ob'ekti jáne onıń strukturalıq bólimleriniń rejimleri, bul rejimler 
arasindagi múmkin bolǵan texnologiyalıq ótiwler sanı ;
- ol yaki bul rejimdiń algoritmı ;
- berilgen sistema ushın isletiletuǵın datchiklar hám atqarıwchi mexanizmler; 
- sistemanıń belgili jumıs rejimin kórsetiwshi basqarıwshı hám sırtqı tásir signalların 
xarakteristikalaytuǵın matematikalıq teńlámelar. 
Informaciya beretuǵın shamalar hám texnologiyalıq shınjır anıqlanǵannan 
keyin (sistemanıń ) basqariluvchi ob'ekt (BO) hám basqarıwshı apparattan 
shólkemlesken sistemanıń strukturalıq sxeması dúziledi. 
Basqariluvchi ob'ektiń qásiyetlerin xarakteristikalaytuǵın shamalar ulıwma 
kóriniste qo'yidagicha beriliwi múmkinAlgoritm - bul atqarılıp atırǵan processnıń 
mazmunı hám izbe-izligin kórsetiwshi belgili anıqlıqta ámelga asırıwshı arnawlı 
kórsetpe esaplanadi. 
Distansion basqarıw belgili aralıqqa ornatılǵan bas-qariluvchi apparat, 
ob'ektlardı tekseriwshi texnikalıq qurallar hám usıllardı óz ishine aladı. Basqarıw 
ushın berilgen impulslar xizmetker xızmetkerler arqalı elektr sımları menen arnawlı 
tuymeler, giltler hám basqa basqarıw apparatları járdeminde ámelga asıriladı. 

---

 Islep shıǵarish processlerin kompleks mexanizatsiyalaw hám avtomatlastırıw 
islep shıǵarish kólemin hám sapasın jaqsılaw, miynet sharayatın jaqsılaw hám ónim 
ózine túser bahasın túsiriw ushın hizmat etedi hám texnikanı jumıs shegarasın 
asıradı. Buǵan erisiw ushın bir qansha wazıypalardı ámelga asırıw kerek: 
- texnologiyalıq processlerdı uzlukli háreketden úzliksiz háreketke ótkeriwdi 
rawajlanıwlewtirish;
- texnologiyalıq processlerdı avtomatlashtirishtiń optimal kólemi hám izbe-
izligin ornatıw, basqarıw algoritmı hám metodların úzliksiz túrde rawajlanıwlewtirib 
barıw ;
- awıl hám suw xojalıǵı daǵı avtomatlashtiriluvchi ob'ektlardıń statikalıq hám 
dinamikalıq xarakteristikaların anıqlaw ;
- túrli ózgertiwler kirgiziw maqsetinde tekserilip atırǵan parametrlardıń 
funksional baylanısıwların úyreniw;
- avtomatlastırıw talaplarına juwap beretuǵın jańa apparatlardı islep shıǵarish;
- apparatlardıń anıqlıq hám islew bekkemligin asırıw ;
Ob'ektler hám texnologiyalıq processler háreketleniw hasası hám de túrine 
qaray ajratıladı. 
Avtomatlastırılgan sistemalardı proektlestiriw hám avtomatıka quralların 
jaratıw máselelerinen kelip shıǵib awıl hám suw xojalıǵı ob'ektlerin kuyidagi 
qásiyetleri boyınsha ajıratıw múmkin: 
- texnologiyalıq processlerdıń tipiga kóre;
- texnologiyalıq hám transport háreketiniń bir-biri menen bog'leniwiga qaray;
- ob'ektti dinamikalıq qásiyetleri hám qayta isleniwshi materialdıń agregat 
jaǵdayına kóre. 
Avtomatlastırılgan basqarıw sistemaların islep shıǵisda avtomatlastırıw 
ob'ektin tereń úyreniw, onıń barlıq jumıs rejimlerin anıqlap alıw zárúr. Lekin islep 
shıǵarishtiń túrli tarawlarında avtomatlastırıw dárejesi hám operatsiyalar túrlishe 
bolıp tabıladı. Sonıń ushın xar qanday texnologiyalıq process operatsiyalarǵa 
túrlishe ajratıladı. Bul jerde tómendegi wazıypalar kórsetiliwi kerek: 
- avtomatikalıq basqarıw sistemasınıń maqseti hám wazıypaları ;
- basqarıw ob'ektiniń strukturalıq bólimleri;

---

- islep shıǵarilayotgan sistemanıń bólimleri arasindagi funksional hám 
basqarıwshı baylanısıwları ;
- basqarıw ob'ekti jáne onıń strukturalıq bólimleriniń rejimleri, bul rejimler 
arasindagi múmkin bolǵan texnologiyalıq ótiwler sanı ;
- ol yaki bul rejimdiń algoritmı ;
- berilgen sistema ushın isletiletuǵın datchiklar hám atqarıwchi mexanizmler; 
- sistemanıń belgili jumıs rejimin kórsetiwshi basqarıwshı hám sırtqı tásir signalların 
xarakteristikalaytuǵın matematikalıq teńlámelar. 
Informaciya beretuǵın shamalar hám texnologiyalıq shınjır anıqlanǵannan 
keyin (sistemanıń ) basqariluvchi ob'ekt (BO) hám basqarıwshı apparattan 
shólkemlesken sistemanıń strukturalıq sxeması dúziledi. 
Basqariluvchi ob'ektiń qásiyetlerin xarakteristikalaytuǵın shamalar ulıwma 
kóriniste qo'yidagicha beriliwi múmkin:
𝒖
𝒊
= 𝝋(𝒁
𝒊
, 𝒇(𝒕), 𝒈
𝒊
, 𝒕) 
(28.1)
bul jerde
U 
i
- shıǵıwshı basqariluvchi i- shama ;
f (t) - sırtqı tásir;
Z 
i
- basqarıwshı tásir;
t - waqıt;
g 
i
- berilgen tásir. 
Jalǵanıw sxeması hám basqarıwshı tásir úlkenligine qaray bir ob'ekt bir neshe 
qıylı matematikalıq kóriniste jazılıwı múmkin.