10-Amaliy mashg’ulot. Eterifikatsiya jarayonlari. Karbon kislota efirlari sintezi. Jarayon kimyosi va nazariy asoslari

Karbon kislotalar еfirlarini sintez qilish texnologiyasi. Olingan mahsulotlar.
Karbon kislotalar murakkab efirlari muhim amaliy ahamiyatga ega. ular erituvchi, gidravlik suyuqlik, moylovchi moylar, plastifikator va monomerlar sifatida qo'llaniladi.
Sirka kislota va past spirtlar asosida olingan murakkab efirlar ancha arzon bo'lganligi sababli erituvchi sifatida qo'llaniladi. Ushbu barcha efirlar rangsiz bo'lib, ular suvda yomon eriydi. Ular yonish va portlash xususiyatiga ega.
Etilatsetat CH₃COOC₂H₅ (T_qayn= 77,l°C). Uni etanolni sirka kislota bilan eterifikatsiyalab olinadi:
CH₃COOH + C₂H₅OH → CH₃COOC₂H₅ + H₂O
Sanoatda Tishenko reaksiyasi asosida, ya'ni alyuminiy alkogolyat ishtirokida atsetaldegiddan etilatsetat olinadi:
2CH₃CHO CH₃COOC₂H_s
Bir atomli spirtlar-etanol gomologlari bilan sirka kislota asosida olingan murakkab efirlar orasida eng muhimi quyidagilar hisoblanadi: CH₃COOCH(CH₃)₂ izopropilatsetat (T_qayn=88,4⁰C) CH₃COOCH₂CH (CH₃)₂ izobutilatsetat (T_qayn=116,5°C) CH₃COOCH₂CH₂CH₂CH₃ n-butilatsetat (T_qayn =126,5°C) CH₃COOCH (CH₃)C₂H₅ ikki lamchi-buti latsetat (T_qayn.=112,4^uC) CH₃COOC₅H₁₁ - pentilatsetat
Izopropil va ikkilamchi butilatsetat olish uchun propil yoki n-butenni sirka kislota bilan eterifikatsiyalanadi:
(CH₃)₂ C = CH₂ + CH₃COOH → CH₃COOCH(CH₃)₂
Ko'p atomli spirtlar-etilenglikol va glitserin bilan sirka kislota asosida ham murakkab efirlar olish mumkin, ularni erituvchi sifatida qo'llaniladi:

Ftal angidridi va C₄-C₈ spirtlar asosida olingan murakkab efirlar plastifikator sifatida muhim ahamiyatga ega, ayniqsa, izooktanol va 2-etilgeksanoldan sintez qilinganlari:

Ko'pincha murakkab efirli plastifikatorlar tarkibi jihatidan murakkab efirli surkov moylariga o'xshaydi. Bunday plastifikatorlarga misol qilib, ikki asosli alifatik kislotalarni (adipin, metiladipin, sebatsin kislotalar) yuqori bir atomli spirtlar (n-oktanol, izooktanol, 2-etilgeksanol, izononal, izodekanol, butilsellozol) bilan efirlarni olish mumkin. Ular kislotali katalizatorlar ishtirokida spirtlarni kislotalar bilan eterifikatsiyalash orqali olinadi: