10- мавзу. Бошқарув функциялари ва тамойиллари Режа

10.3. Бошқариш тамойиллари


Тамойил – бу фаолият юритиш, ҳалқнинг асосий қоидаси, етакчи ғоядир. Илмий адабиётларда, одатда, бошқарув тамойиллари деганда иқтисодиётга раҳбарлик қилишда асосланиладиган асосий қоида, йўл-йўриқ, хулқ меъёрлари тушунилади. Бошқарув тамойиллари иқтисодиёт қонунлари таъсири натижасида бошқарув усулларига боғлиқ ҳодисалар моҳиятини акс этиради. Бошқарув механизми схемасини қуйидагича ифодалаш мумкин:
қонунлар-------томойиллар----------усуллар----------услублар.
Бошқарув тамойиллари ўзаро боғлиқ ва биргаликда қўлланилиши мумкин.
1.Бошқарувда яккабошчилик ва коллегиялик тамойили. Яккабошчилик тамойили бевосита ишлаб чиқаришда ишлаб чиқариш ходимларининг ягона раҳбар буйруқларига қатъий бўйсунишини талаб қилади. Юқори даражадаги раҳбар қуйи даражадаги раҳбар ваколатига кирувчи масалаларни ҳал этмаслиги лозим. Бу тамойилни амалга оширишнинг асосий шарти ҳар бир ижрочининг ҳуқуқ, бурч, мажбуриятларини қатъий белгилаб қуйишдир. Ягона бошчилик коллегиаллик, қабул қилинадиган қарорлар ошкоралиги билан қўшиб олиб борилиши керак. Коллегиаллик интизом, раҳбар, ягона шахс иродасига сўзсиз бўйсуниш билан амалга ошиши керак.
2. Илмийлилик тамойили. Бошқарув тамойиллари орасида валютаризмни инкор қилувчи ҳар бир раҳбар иқтисодий қонунлар, жамият ривожланишининг объектив йўналишлари, бу соҳада миллий ва чет эл тажрибасини қўллашини тақозо қилувчи ўрин эгаллайди. Бошқарув соҳасидаги ҳал қилувчи қарорлар ҳар томонлама илмий жиҳатдан асосланмоғи лозим.
3. Режалилик тамойили. Бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб чиқаришни режали бошқариш – бизнес ва стратегик режаларни тузиш - иқтисодий сиёсатларни амалга оширишнинг муҳим шартидир. Бу тамойил ишлаб чиқариш ривожланишининг узоқ муддатга мўлжалланган йўналишлари, суръатлари ва нисбатларини белгилашни ифодалайди.
4. Бошқарув шакл ва усулларни такомиллаштириб бориш тамойили. Бозор иқтисодиёти шароитида бошқарувнинг уч шакли: хусусий, жамоа, давлат бошқаруви мавжуд. Бошқарувнинг хусусий шаклида мулкдор якка ўзи қарор қабул қилади ва бутун иш натижаси учун жавобгар бўлади. Ушбу шаклнинг ижобий томони мулк эгаси ишлар боришини ўзи тўлиқ назорат қилиш имкониятига эгалиги, камчилиги эса унча катта бўлмаслиги ва бир киши бошқарувнинг турли вазифаларини бажаришга мажбурлигидир.
Бошқарувнинг жамоа шаклида икки ва ундан кўп жисмоний ва ҳуқуқий шахслар бошқарув қарорларини биргаликда қабул қиладилар ва корхона ёки ҳиссадорлик жамияти фаолияти учун жавобгар бўладилар. Шерикчилик нисбатан малакали бошқарув қарорларини қабул қилиш, бошқарувнинг хусусий шакли камчиликларни бартараф этишга имкон беради.
Давлат бошқаруви шакли давлат ёки маҳаллий мулк бўлган корхоналарда амалга оширилади. Давлат бу каби корхоналар учун тўлиқ жавоб беради.