|
3. Guk qonuni. Elastik doimiylar G, E, va μ orasidagi munosabat
T o‘g‘ri o‘qli sterjen cho‘zilganda yoki siqilganda uning qiya yuzachalarida siljish yuz beradi. 3-chizmada ABCD ajratib olingan kichik element keltirilgan va unga kuchlanishi ta’sir qilsin. Demak o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishda cho‘zuvchi va siquvchi kuchlanishlar ta’sir qilishining xususiy holini ko‘rib chiqamiz, ya’ni ABCD ajratib olingan elementning tomonlari kuchlanishiga 450 burchak ostida qiya bo‘lgani uchun normal kuchlanishlar bo‘lmaydi:
Siljish tufayli AS diagonalning cho‘zilishi . Unda tomoni uzunligi
va
Bo‘lganligi sababli quyidagini hosil qilamiz:
Ikkinchi tomondan Guk qonuni bo‘yicha AS tomon nisbiy deformatsiyasi:
Bu ifodaga ,larni qo‘yib quyidagini aniqlaymiz:
Ikki xil yozilgan larning chap tomonlarini tenglab quyidagini hosil qilamiz:
Sof siljishda Guk qonuni qo‘yidagicha ifodalanadi:
Siljish moduli G ma’no jihatdan bo‘ylama elastiklik moduliga o‘xshaydi va kuchlanish o‘lchami [Pa] yoki [MPa] hamda [N/m2] larda o‘lchanadi.
Yuqoridagi Guk qonuniga ni qo‘yib, Guk qonuning boshqa ko‘rinishini hosil qilamiz:
Bundagi G.A ga siljishdagi bikirlik deb ataladi; Siljish moduli G ning qiymati MPa da o‘lchanadi va quyidagi qiymatlarga ega:
pulat (0,8 0,81).105
mis (0,4 0,49).105
chuyan (0,45.105)
alyumin (0,26 0,27).105
4. Siljishga ishlaydigan birikmalar: parchin mix, bolt va elektr-gaz payvand birikmalarini mustahkamlikka hisoblash
Amalda siljish deformatsiyasiga ishlaydigan birikmalar juda ko‘p uchraydi, bo‘larga eng oddiy misol qilib, parchin mixli (yoki boltli) va payvand birikmalarni olish mumkin.
Parchin mixli birikmalar ko‘pincha kesilish yoki yorilish kabi deformatsiyalar tarzida namoyon bo‘ladi va ikki elementni bir-biriga biriktiruvchi bolt materiallarida hosil bo‘ladi.
Parchin mix, bolt va hakozalar, ko‘pincha o‘z o‘qiga tik yo‘nalgan kuch ta’sirida bo‘lib, bunday kuchlar kesuvchi kuchlar deb ataladi.
Inshoot va mashina elementlarini bir-biriga biriktiruvchi detallar, masalan, parchin mix, bolt va hokazolarda tashqi kuchlar ko‘pincha, detal ko‘ndalang kesim yuzalariga nisbatan parallel yo‘nalgan bo‘ladi (4-chizma).
Bu detallarning amaliy hisobi juda ham shartli bo‘lib, quyidagi cheklanishlarga asoslanadi:
a) bunday detallarning ko‘ndalang kesimlarida kesuvchi kuch ta’siridan hosil bo‘ladigan urinma kuchlanishlar kesim yuzi bo‘yicha tekis taqsimlangan deb qaraladi;
b) Ikki elementni biriktirishda bir xil detaldan, masalan, boltdan bir nechtasi qo‘yilgan bo‘lsa, ularning hammasi baravar yuklangan deb qaraladi.
5-chizmada ko‘rsatilgan parchin mixli birikmaning pastki qismi uchun muvozanat tenglamasini yozamiz:
Parchin mixning kesilishga xavf-xatarsiz qarshilik ko‘rsatish tenglamasi, ya’ni mustahkamlik sharti quyidagicha bo‘ladi:
, (4.1)
bunda - parchin mixlar soni;
-parchin mixning ko‘ndalang kesim yuzi,
-parchin mixning diametri;
-parchin mix materiali uchun ruxsat etilgan urinma kuchlanish.
List teshigining devori bilan parchin mix yopishgan sirtda siquvchi kuch ta’siridan hosil bo‘lgan kuchlanish ezuvchi kuchlanish deyiladi va u bilan belgilanadi.
Parchin mix sterjenni ezishga hisoblashda shartli ezuvchi kuch detallarning yopishgan sirti bo‘ylab tekis taqsimlangan deb faraz qilinadi va ezilishning mustahkamlik sharti bunday yoziladi:
(4.2)
bunda ezilishga hisoblanadigan sirtning yuzi,
-ezilish uchun ruxsat etilgan kuchlanish.
Odatda, oddiy cho‘zilish uchun ruxsat etilgan kuchlanish ga nisbatan quyidagicha olinadi:
Keyingi vaqtlarda payvanlash texnologiyasi shu qadar takomillashdiki, u ko‘pdan-ko‘p konstruksiyalarda parchin mix o‘rnida ishlatiladigan bo‘ldi. Payvand chokning parchin mixli birikmadan afzalligi shundaki, payvandlangan elmentning ko‘ndalang kesim yuzasidan to‘la foydalaniladi, elementning og‘irligi kamayadi, choklari zich bo‘lib, suyuqlik va gazlarni o‘tkazmaydigan bo‘lib qoladi va konstruksiya soddalashadi, hamda texnologiya jarayoni arzonlashadi.
Payvandlashning asosan ikki usuli bor: uchma-uch va ustma-ust payvandlash. Uchma-uch payvandlash eng oson va ishonchli bo‘lganligi uchun bu usul ko‘p qo‘llaniladi (6-chizma).
Choklar asosan, ko‘ndalang va bo‘ylama bo‘lishi mumkin. Uchma-uch payvandlangan ko‘ndalang chokning cho‘zilish yoki siqilishga qarshilik ko‘rsatishdagi mustahkamlik sharti quyidagicha yoziladi:
, (4.3)
bunda - chokning hisoblashdagi uzunligi;
- payvandlanadigan elementning qalinligi.
- elektr payvandlash uchun ruxsat etilgan kuchlanish.
Listlarni payvandlashning ikkinchi usuli ustma-ust qo‘yib payvandlash bo‘lib, unda listlar valiksimon chok bilan payvandlanadi (6-chizma). Valiksimon chokning mustahkamlik shartini yozishda uning kesim yuzasi qilib olinadi, uzunligi bilan balandligi esa quyidagicha olinadi:
Listlarni ustma-ust qo‘yib payvandlashdagi chokning mustahkamlik sharti quyidagicha yoziladi:
, (4.4)
Bunda - elektir payvand chokning kesilishiga ruxsat etilgan kuchlanish.
Payvandlash 6-chizmada ko‘rsatilgandek bajarilsa, zo‘riqish kuchiga ikkita chok qarshilik ko‘rsatgani uchun mustahkamlik sharti quyidagicha bo‘ladi:
(4.5)
Do'stlaringiz bilan baham: |
