1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

8. 
Таълим 
жараѐнида 
болаларнинг 
ѐши 
ва 
шахсий 
хусусиятларини ҳисобга олиш принципи.
Ушбу принцип ўқув 
материалининг мазмуни, унинг ҳажми, ҳарактери у ѐки бу гуруҳ 
болаларининг жисмоний ривожи, умумий тайѐргарлик савияси ва 
имкониятларига мос бўлишини тақозо этади. 
Ушбу принцип мусиқий таълим нинг икки томонини назарда тутади: 
1) Мусиқа таълимида маълум гуруҳ учун белгиланган ўқув 
материалларининг ҳарактери, мазмуни ва ҳажми шу гуруҳ болаларининг ѐш 
хусусиятларига мос бўлмоғи лозим; 
2
 
Music Education in England: A review by Darren Henley for the Department for Education and Department for Culture, 
Media and Sport
, 7 February 2011
. 

---

23 
2) Ҳар бир гуруҳ учун белгиланган мусиқий билим ҳажми шу гуруҳ 
болаларининг савиясига мос бўлиши керак. 
Бу принцип мусиқий билимларни ўзлаштириш жараѐнида ўта муҳим 
аҳамият касб этади. Чунки мусиқий билимларни болаларга содда, лунда 
қилиб тушунтирилмаса, уларни ўзлаштириш яхши натижа бермайди. 
Кўпинча ўзлаштирилган билимлар содда, ўзлаштирилмаган мавзулар 
мураккабдек кўринади. Таълимнинг содда бўлиши у ѐки бу ўқув 
материалини ортиқча уринмай тушуниб олинишидир. Болалар яхши 
тушунган, ўзлаштирган билимларини янги (мураккаб) тушунчалар билан 
аниқ ва равшан боғлаш натижасида содда вазифаларни бажариб, мураккаб 
вазифаларни ўзлаштиришга ҳозирланиб борадилар. Мусиқий билимлар 
тизимини шакллантиришда айнан шу принципга амал қилинади. 
9. Билим берувчи, тарбияловчи, ривожлантирувчи таълим 
принципи. 
Мусиқий билимларни ўзлаштириш жараѐнида бола шахсини 
шакллантиришда бу принципдан мақсадга мувофиқ, мунтазам фойдаланиш 
лозим. У ўқитишнинг билим берувчи, тарбияловчи ва ривожлантирувчи 
вазифаларини чамбарчас боғлиқ ҳолда олиб боришга хизмат қилади. 
Ўқитишнинг билим берувчи вазифалари болаларнинг факт, ҳодиса, тушунча 
ва хулосаларни ўзлаштиришлари зарурлигини белгиласа, тарбияловчи 
вазифалари бола шахсининг маълум эътикод ҳамда ахлоқий сифатларини 
шакллантиришга қаратилган. Ривожлантирувчи таълим эса мусиқий 
материални ўрганиш болаларда қандай кўникма ва малакаларни 
шакллантиришга умумий ва мусиқий тафаккурнинг қайси жиҳатларини 
ривожлантириш лозимлигига эътибор беради. Шунингдек, билим бериш ва 
болаларни ҳар томонлама камол топтириш жараѐнлари орасида узлуксиз 
алоқа ўрнатилишини талаб қилади. 
Ўзлаштириладиган билимлар ҳосил қилинадиган кўникма ва 
малакалар учун асос бўлиб хизмат қилади. Юқорида қайд қилинган 
машғулот(дарс)лар болаларда мустақил фикр юритиш, мусиқий материални 
замон ва маконда таҳлил қилиш, мусиқа асарларини ўхшашлик ва фарқ 
қилувчи хусусиятларига қараб таққослаш, мусиқий фактлар ўртасида мавжуд 
бўлган сабаб - оқибатли алоқани аниқлаш каби кўникма ва малакаларни 
ҳосил қилишга кўмаклашади. 
Мусиқий билимларни ўзлаштириш жараѐнида ўқувчи шахсини 
шакллантиришнинг мазмуни ва методикаси, шакл ва усуллари, бир сўз билан 
айтганда унинг педагогик тизимини яратиш - мусиқий педагогиканинг 
ҳозирги даврдаги энг долзарб муаммоларидан бири. Бу тизим мусиқа 
санъатининг воситалари орқали шахсни шакллантиришнинг умумий 
педагогик принципларидан иборат бўлмоғи лозим. Шунингдек, у маълум 

---

24 
усуллар ва шаклларни ҳамда илмий-методик тавсияларни ўзида мужассам 
этиши керак. 
Э.Б.Абдуллин: - «...Мусиқий таълимнинг моҳияти, мақсад ва 
вазифалари, йўналиши, мазмун ва жараѐнининг ҳарактерини очиб беришда 
принциплар асосий ўрин эгаллайди», дейди. У мусиқий таълимдаги бир 
нечта принципларни йўналишларга ажратади: 
1. Фалсафий-эстетик йўналиш (... Мусиқий таълим да инсонпарварлик 
қараши; бола шахсини санъат билан мулоқотда ўз-ўзини баҳолаши...). 
2. Мусиқашунослик йўналиши (... халқ, миллий ва замонавий мусиқа 
бирлигига таяниш; мусиқа жанрлари ва уларнинг ҳаѐт билан боғлиқлигига 
таяниш; тинглаш, ижро этиш, ижод этиш фаолият асоси сифатида...). 
3. Бадиий-психологик йўналиш (... Мусиқий таълимда онг ва тафаккур 
бирлигига таяниш...). 
4. Бадиий-дидактик йўналиш (... Мусиқий таълим -тарбия бирлиги, 
изчиллик ва тизимлилик, илмийлик, мусиқий таълим натижалари 
мустаҳкамлиги...). 
5. Мусиқий педагогик йўналиш (... образлилик ва бутунлик, мусиқий-
педагогик мақсад ва воситалар алоқадорлиги, бадиийлик ва технология 
бирлиги...)
3
. 
Айни вақтда шуни таъкидлаш жоизки, бола шахсини шакллантиришда 
амал қиладиган илмий асосланган мазмун ва методика, шакл ва усуллар 
муайян педагогик принципларга амал қилиши лозим. Бу принциплар таълим-
тарбиянинг давр талабига, яъни замонавий ижтимоий буюртмага мослиги, 
педагогик жараѐнда объектив-субъектив жараѐнларнинг уйғунлиги, таълим-
тарбияда мақсад, мазмун, метод ва воситаларнинг бир-бири билан 
боғлиқлиги каби педагогиканинг умумий қонуниятларига асосланади. 
Натижада, мусиқий билимларни ўзлаштириш жараѐнида бола шахсини 
шакллантириш учун қуйидаги принциплар муҳим ва улар нафақат мусиқий 
таълим стратегиясини, балки таълим ва тарбиянинг бошқа масалаларини ҳам 
муваффақиятли ҳал этиш имконини беради. Мусиқий билимларга оид 
мазмунни белгилаш, унга монанд методика, таълим шакли ва усулларини 
танлашда, педагогик шарт-шароитларини ишлаб чиқишда бу принципларга 
амал қилиш пировард педагогик ижобий натижанинг самарасидир.