1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

 
Жадвалдан кўриниб турибдики, 
after 
лексемаси еттита синтактик 
моделда иштирок этаяпти, улардан энг кўп қўлланиладиганлари қуйидаги 
учтасидир: субстантив бирикмалар (681 ҳолатда, 74,51%), эргаш гапли 
бирикмалар (145 ҳолатда, 15, 81%) ва сўз бирикмалари (72 ҳолатда, 7,86%). 
Учта моделни икки томонлама субстантив бирикма (постпозиция) ва 
структур предикацияли модель (постпозиция ва препозициядаги), ёки 
эллиптик субстантив билан бирикув сифатидаги модель деб талқин қилиш 
мумкин. 
3-жадвал 
6,00%
4,00%
Аfter предлогининг грамматик мақоми
Аfter
лексемаси 90% ҳолатда предлог сифатида қўлланилган, 11 ҳолатда у 
(6%) предлог ёки равиш сифатида талқин қилиниши мумкин. Бу лексеманинг 
сифат вазифасида келиши 4% ташкил қилади. 

---

58 
Шундай қилиб, 
after
лексемаси ҳозирги замон инглиз тилида учта сўз 
сифатида предлоглар тоифасига кирувчи сифат ва равиш мақомида 
қўлланади. Бу ўринда предикативли структуралар билан бирикувда боғловчи 
сифатида эмас, анъанага кўра предлог вазифасида келишини таъкидлаш 
лозим.
Билдирилган фикрлардан келиб чиққан ҳолда предлогларни контекстда 
воқеланиши асосида семантик структуралаш имконияти туғилади. Бу 
қуйидагича: “грамматик вазифа билан боғлиқ бўлган грамматик маъносини 
… ва бу гуруҳга мансуб бўлган барча ёрдамчи сўзлар маъносини, ҳар бир 
сўзга хос бўлган соф лексик маъно ва уларнинг бошқа ёрдамчи сўзлардан 
фарқланувчи 
жиҳатларини 
чегаралашга 
ҳам 
имконият 
яратади” 
(А.И.Смирницкий, 1959, С.367). 
Маълумки, предлог лексик маънодан ташқари грамматик маънога ҳам 
эга. Одатда, предлогнинг грамматик маъноси предлогли сўз бирикмаси 
компонентлари маъноларига боғлиқ эмас, деб ҳисобланилади. Шу нуқтаи 
назардан предлогларнинг умумий грамматик ва қисман грамматик маънолари 
ўртасида аниқ чегараларни белгилаш мақсадга мувофиқдир. Турли 
қўлланишлардаги предлоглар, хусусан, ҳаракат семантикасини ифодаловчи 
предлогларнинг қўлланишида инфинитив предикатив сўз бирикмалари 
алоҳида ўрин эгаллайди. 
Инфинитив предикатив сўз бирикмаси предикатив гап бўлаги сифатида 
инфинитивнинг (унинг турли шакллари) бир ўзи ёки унга тобе сўзлар 
қўлланилади. Бу феъл боғловчиси to be инфинитив шакли + ва феълдан 
ташқари сўз туркумларидан бири шаклида қўлланилиши мумкин. Бу ҳолда 
бутун бирикма олдидан for предлоги қўлланилади: 
for N (P) to V (P) 
for In to V (P) 
for Im to V (P) 

---

59 
for N N (P)/In to be X 
Қиёсланг: 
for John to go there 
for him to come. 
Масалан: 
As this horse approached, and as I watched for it to appear through the dusk
[162]. 
Cўз бирикмасини киритувчи 
for 
предлоги ҳар қандай инфинитив 
предикатив сўз бирикмасининг таркибий қисми ҳисобланиб, шу сабабли 
синтактик кўрсаткичи (“marker”) сифатида қаралади. Бу фактнинг далили 
сифатида for предлогли инфинитивли предикатив сўз бирикмаси гапда эга 
вазифасида келганида ҳам, яъни, предлогнинг фарқини кўзда тутмайдиган 
вазифада келиши билан изоҳлаш мумкин. Қиёсланг: 
“Oh no, child! It is not likely; and now it is time for you to come in; you’ll catch 
the fever if you stop out when the dew is falling.” 
[192].
 
Бу мазкур сўз бирикмаси ўзининг бевосита компонентлар таркиби билан 
синтактик жиҳатдан for you/to come сифатида эмас, or/you to come сифатида 
ажратилишидан далолат беради, яъни, for предлоги бу ўринда бутун 
предикатив сўз бирикмасига тегишлидир. 
Ҳаракатни (жойини ўзгартирувчи) ифодаловчи мутлақ предикатив сўз 
бирикмаларини ҳосил қилишда ҳам предлогнинг иштирок этиш зарурати 
сезилади. 
Инглиз тилида айрим ҳолларда мутлоқ предикатив сўз бирикмаси