Muvоzаnаtli nаrх – bu shundаy nаrхki, bundа tаlаb hаjmi hаr dоim tаklif hаjmigа tеng vа bu hаjm muvоzаnаtli hаjm dеb аtаlаdi. Muvоzаnаt nuqtаsidа Pe = Pd = Ps
Bu yеrdа: Pe – muvоzаnаtli nаrх; Pd – tаlаb nаrхi; Ps – tаklif nаrхi.
Muvоzаnаtli nаrхdа Qe = Qs = Qd
Bu yеrdа: Qe – muvоzаnаtli hаjm; Qs – tаklif hаjmi; Qd – tаlаb hаjmi.
6. Raqobat va monopoliya.
Raqobat ishtirokchilarining asosiy maqsadlari
Rasmdan ko‘rinadiki, raqobat kurashi ikki tomonlama: bir to- mondan ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida, ikkinchi tomonidan esa iste’molchilar o‘rtasida sodir bo‘ladi. Bunda ishlab chiqaruvchilar sarflangan xarajatlaming har bir birligi evaziga ko‘proq foyda olish maqsadida raqobatlashadilar. Mana shu foyda orqasidan quvish nati- jasida ular orasida tovarlami sotish doiralarini kengaytirish, qulay bozorlar, arzon xomashyo, energiya va arzon ishchi kuchi manbalari- ga erishish uchun kurash boradi. O‘z navbatida xaridorlar, ya’ni iste’molchilar sarflagan har bir so‘m xarajati evaziga ko‘proq nafli- likka ega bo'lish uchun kurashadilar, ulaming har biri arzon, sifatli tovar va xizmatlarga ega bo‘lishga harakat qiladi.
Ishlab chiqamvchilaming faoliyat ko‘rsatuvchi tadbirkor va mulk egasi sifatida erkin va mustaqil bo‘lishi raqobatning iqtisodiy aso- sini tashkil etadi. Chunki har bir mulk egasining o‘z manfaati bo‘lib, ular shu manfaatga erishish uchun intiladi. Mulk egasining tovar ish- lab chiqarish va barcha boshqa sohalardagi faoliyati shu manfaatga bo‘ysundirilgan bo‘ladi. Bu jihatdan qaraganda raqobat erkin iqti- sodiy faoliyat qiluvchi subyektlar manfaatlarining to‘qnashuvidan iborat bo‘lishini aniq tavsiflaydi. Raqobat mavjud bo‘lishining boshqa sharti tovar-pul munosabatlarining ma’lum darajada rivojlangan bo- zor tizimida amal qilishidir
Monopoliya» atamasining kelib chiqishi bozorga oid tushuncha- lardan (ya’ni, grekcha «monoc» - yagona, bitta va «poleo» - sotaman) tarkib topsada, biroq uning iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi.
Monopoliyalar vujudga kelishining moddiy asosi ishlab chiqarish- ning to‘planishi hisoblanadi. Ishlab chiqarishning to‘planishi ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi hamda mahsulot ishlab chiqa- rish hajmining yirik korxonalarda to‘planishini namoyon etadi.
Ishlab chiqarish to‘planishining asosiy sababi bo‘lib olinayotgan foyda hajmining ko‘payishi hisoblanadi. Foydani muntazam ravishda ko‘paytirib borish maqsadida tadbirkor olingan qo‘shimcha mahsulot (foyda)ning bir qismini kapitallashtiradi, ya’ni unga qo‘shimcha ish- lab chiqarish vositalari va ishchi kuchi sotib oladi. Bu esa ba’zi bir korxonalaming o‘sishi hamda ishlab chiqarish miqyoslarining ken- gayishiga olib keladi. Shu bilan birga raqobat amaldagi kapitallaming ixtiyoriy yoki majburiy birlashtirish, markazlashtirish tendensiyasini keltirib chiqaradi. Shunday qilib, ishlab chiqarish to‘planishining moddiy asosi bo‘lib kapitalning to‘planishi va markazlashuvi hisob- lanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |