1. Yigiruvning texnologik jarayoni To‘quvning texnologik jarayoni

---

REJA:
Kirish
1. Yigiruvning texnologik jarayoni
2. To‘quvning texnologik jarayoni 
3. Poligrafiya ishlab chiqarishning texnologik jarayoni (korxona?)
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
Kirish
O‘zbekiston to‘qimachilik va tikuv
-trikotaj sanoati mamlakatimiz iqtisodiyotining jadal 
rivojlanayotgan tarmoqlaridan biri bo‘lib, bunga o‘z xomashyo bazasining mavjudligi va ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotl
arga tobora ortib borayotgan talab ko‘p jihatdan yordam bermoqda. U 
o‘zining raqobatbardosh salohiyatidan kelib chiqib, yangi korxonalar tashkil etishda, aholi 
bandligini ta’minlashda, mahsulot eksport qilishda xorijiy sarmoyalarni jalb etishda yetakchi 
o
‘rinni egallaydi, shuningdek, mamlakatimiz milliy iqtisodiyotini jahon miqyosida 
ixtisoslashtirishda strategik muhim yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. 
Hukumat tomonidan o‘z vaqtida ko‘rilgan chora
-
tadbirlar, so‘nggi yillarda sohani barqaror 
rivojlantirish bilan birga, ham ichki, ham tashqi bozorlarda qabul qilingan COVID-19 pandemiyasi 
bilan bog‘liq keng ko‘lamli cheklovlar sharoitida nafaqat epidemiyaning oldini oldi. ishlab 
chiqarish va eksport hajmining keng miqyosda qisqarishi, ishchilarning ishdan bo'shatilishi, 
chunki bu ko'plab mamlakatlarda - to'qimachilik va kiyim-kechakning yirik ishlab 
chiqaruvchilarida kuzatilgan, shuningdek, o'tgan yilga nisbatan yuqori rivojlanish sur'atlarini 
ta'minlash. Shunday qilib, yengil sanoat, jumladan, toʻqimachilik
va tikuvchilik sanoati COVID-19 
bilan bogʻliq qiyinchiliklarga qaramay, 2020
-
yilda barqaror rivojlanish koʻrsatib, yilni butun sanoat 
boʻyicha ishlab chiqarish oʻsish surʼatlari 100,7 foizga nisbatan 112,0 foizga yakunladi. 
2020-yilda yirik korxonalar t
omonidan mahsulot ishlab chiqarish jismoniy ko‘rinishda o‘sdi: 
trikotaj ustki kiyimlar qariyb 2 barobar, ip-kalava 
–
1,7 barobar, paxta matolari 
–
1,5 barobar, 
trikotaj gazlamalar 
–
1,2 barobar.
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, 2017
-2020-yillarda 
respublika toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj sanoatining asosiy kapitaliga 32,4 trillion rubldan ortiq 
investitsiyalar kiritilgan. so‘mni, 2020 yilga esa 12,3 trln. so'mlik investitsiyalar hajmi 2016 yilga 
nisbatan qariyb 2,5 baravarga oshgan. Yangi ob'ektlar yaratildi va mavjud ob'ektlar 
modernizatsiya qilindi.
1991-2020 yillarda to'qimachilik va tikuv-trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish strukturasini 
retrospektiv tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, 1991-2005 yillarda tayyor mahsulotlar - mato va 
trikotajdan kiyim-kechak ishlab chiqarish hajmiga hissasi sezilarli darajada pasaygan. keyingi 
yillarda qayta tiklanishi boshlangan sanoat ishlab chiqarishi. 2020 yil oxirida qo‘shilgan qiymat 

---

ishlab chiqarish zanjirining yaku
niy bo‘g‘ini bo‘lgan kiyim
-kechak ishlab chiqarish ulushi ancha 
yuqori qiymatga yetdi - 25,7%
2017-2021-
yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi 
bo‘yicha Harakatlar strategiyasida tarkibiy o‘zgarishlarni chuqurlash
tirish, uning yetakchi 
tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish orqali milliy iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligini oshirish ustuvor vazifalardan biri sifatida belgilangan.
To‘qimachilik sanoati ana shunday o‘zgarishlarning harakatlantiruvch
ilaridan biri hisoblanadi.
Harakatlar strategiyasida sanoatni sifat jihatidan yangi bosqichga o‘tkazish orqali modernizatsiya 
va diversifikatsiya qilish, mahalliy xomashyoni qayta ishlashni ko‘paytirish, tubdan yangi turdagi 
mahsulotlar ishlab chiqarishni 
o‘zlashtirish, mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish kabi vazifalar belgilangan. To‘qimachilik sanoatida 
tashqi va ichki bozorlar, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish va import o‘rnini bosish 
muvaffaqiyatli amalga oshirildi [1].
2021-
yilgacha Harakatlar strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha yillik davlat dasturlari doirasida 
to‘qimachilik sanoatini rivojlantirishning strategik ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishga 
qaratilgan tadbirlar amalga oshirildi [2]. 
Ushbu davrda sanoatni rivojlantirishning strategik ustuvor yo'nalishlari belgilandi:
to‘qimachilik sanoatining iqtisodiyotdagi ulushini oshirish; 
ilg‘or boshqaruv texnologiyalarini joriy etgan holda to‘qimachilik sanoati
ni boshqarish tizimini 
isloh qilish;
paxta xomashyosini yetishtirishdan boshlab, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan tayyor 
to‘qimachilik 
mahsulotlarini 
ishlab 
chiqarishgacha 
bo‘lgan 
ishlab 
chiqarishni 
integratsiyalashuviga asoslangan klasterni rivojlantirish modelini joriy etish;
xomashyo va yarim tayyor mahsulotlar eksportini diversifikatsiya qilish va qisqartirish hisobiga 
yuqori qo‘shimcha qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish; 
paxta tolasini qayta ishlash darajasini oshirish va uni eksport qilishni bosqichma-bosqich 
qisqartirish;
mahsulotlarning raqobatbardoshligini ta'minlash va sotish bozorlarini kengaytirish;
to‘qimachilik sanoatida standartlashtirish va sertifikatlashtirish tizimini xalqaro talablar va 
standartlarga muvof
iq yanada uyg‘unlashtirish; 
logistika va muhandislik infratuzilmasini rivojlantirish bilan birgalikda xomashyoning mutanosib 
taqsimlanishini va rivojlanayotgan korxonalarni tarmoqda joylashtirishni ta'minlash;
ishlab chiqarish jarayoniga ilg‘or AKT, in
novatsion texnologiyalar, nou-xau, dizayn ishlanmalarini 
keng joriy etish, zamonaviy armatura va aksessuarlar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish;
to‘qimachilik sanoati uchun kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish 
tizimini takomillashtirish;

---

ushbu sohaning mehnat zichligi va aholi bandligini ta’minlashdagi imkoniyatlarini hisobga olgan 
holda, ayniqsa, ayollar uchun 
yangi ish o‘rinlari yaratish. 
Yillik Davlat dasturlari doirasida aynan shu sohani rivojlantirish va o‘zgartirishga qaratilgan 
maqsadli dasturiy hujjatlar qabul qilindi. Ular bu davrda to'qimachilik sanoatining rivojlanishida 
sezilarli yutuq bo'lishiga hissa qo'shdilar.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018
-yil 12-
fevraldagi “O‘zpaxtasanoat” 
aksiyadorlik jamiyati korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan paxta tolasini sotish va to‘lash 
mexanizmini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori b
ilan paxta tolasini sotishning yangi tartibi joriy 
etildi. birja savdolari mexanizmi va hisob-kitoblarni amalga oshirishning yangi tartibi joriy etildi.
Bu to‘qimachilik korxonalarini zarur xomashyo bilan barqaror ta’minlashga xizmat qildi. 
2017-yildan 
boshlab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Paxta va to‘qimachilik 
ishlab chiqarishni tashkil etishning zamonaviy shakllarini joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi 
qarori yanvar oyida qabul qilinishi bilan to‘qimachilik ishlab chiqarishni rivojlantirish bo‘yicha 
klaster tizimi joriy etila boshlandi. 25, 2018 yil. Tarmoqni tashkil etish tizimini tubdan isloh qilish 
yo‘lidagi bu jiddiy qadam xomashyodan tayyor mahsulotgacha bo‘lgan yagona ishlab chiqarish 
zanjirlarini shakllantirishga turt
ki bo‘ldi. O‘tgan davr mobaynida klaster modeli o‘z samarasini 
ko‘rsatdi. Tashkilotning ushbu shakli fermerlar, ishlab chiqaruvchilarning tranzaksiya xarajatlarini 
sezilarli darajada kamaytirishi va shu orqali to'qimachilik mahsulotlarining narxlari 
raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Paxta va to‘qimachilik sanoatini yanada 
rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. 
2019-yil 18-
martdan klasterlarni rivojlantirish bo‘yicha keyingi 
harakatlar boshlab yuborildi va 
sohani rivojlantirishga qaratilgan qo‘shimcha bozor mexanizmlari joriy etildi. Jumladan, paxta va 
to‘qimachilik sanoati tashkilotchilariga tasdiqlangan agrotexnologik xaritalar doirasida imtiyozli 
kreditlar bo‘yicha ajratilgan mablag‘larni erkin tasarruf etish huquqiga ega bo‘lish tartibi 
belgilandi. Shuningdek, paxta va to‘qimachilik ishlab chiqarish tashkilotchilari tomonidan fermer 
xo‘jaliklariga o‘tkazilgan yoqilg‘i
-
moylash materiallari, mineral o‘g‘itlar, o‘simliklarni
himoya qilish 
vositalari, o‘simliklar rivojlanishini tartibga soluvchi vositalar, defoliantlar va boshqa kimyoviy 
moddalar soliqqa tortilmasligi aniqlandi.
2020-yilda iqtisodiyotning barcha tarmoqlari pandemiyaga uchragan bir p
aytda to‘qimachilik 
sanoatiga alohida e’tibor qaratildi. Shunday qilib, koronavirus pandemiyasi tufayli yuzaga kelgan 
inqirozning salbiy taʼsirini yumshatish maqsadida 2020
-yil 5-
mayda Prezidentning “Toʻqimachilik 
va tikuv-
trikotaj sanoatini qoʻllab
-quvva
tlash borasidagi kechiktirib boʻlmaydigan chora
-tadbirlar 
toʻgʻrisida”gi qarori qabul qilindi. 
To‘qimachilik sanoatini rivojlantirish strategiyasini amalga oshirishning asosiy natijalari 
quyidagilardan iborat:
sanoatning sezilarli darajada ortda qolishi;
xomashyodan tayyor mahsulotgacha yagona zanjir yaratish, klasterlar tashkil etish;

---

 to'qimachilik mahsulotlari eksport salohiyatini kengaytirishda katta siljishlar;
sohaning ko‘p mehnat talab qiladigan ishlab chiqarish sifatidagi ijtimoiy ahamiyati
ni kuchaytirish 
va yangi ish o‘rinlarini yaratish. 
To'qimachilik sanoatining barqaror va ilg'or rivojlanishi. Toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj 
sanoatining Oʻzbekiston makroiqtisodiyot majmuasida tutgan oʻrni haqida quyidagi 
maʼlumotlardan xulosa qilish m
umkin: bugungi kunda unda respublikamiz ishlab chiqarish 
sanoatida band boʻlgan barcha ishchilarning qariyb 28 foizi mehnat qiladi, uning ishlab chiqarish 
mahsuloti hajmidagi ulushi. 2020-yilda 15,2 foizdan ortiqni, nooziq-
ovqat iste’mol tovarlari ishlab 
c
hiqarish hajmi bo‘yicha esa 30 foizdan ortiqni tashkil etdi. 
Mahsulotlarning asosiy assortimentini ishlab chiqarish bo'yicha ishlab chiqarish quvvatlari: 
kalava - 705 ming tonna; matolar - 1,2 milliard kvadrat metr. m; trikotaj mato - 140 ming tonna;
tayyor mahsulot - 2,2 million dona; paypoq mahsulotlari - 132 million dona.
01.10.2020-
yil holatiga Oʻzbekistonda toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj sanoatida jami 14447 ta 
korxona faoliyat yuritdi. Ularning soni 2016 yilga nisbatan ikki baravar oshdi. Tahlil qilinayotgan 
davrda sanoatda mahsulot ishlab chiqarish hajmi 137,6 foizga o‘sdi. To‘qimachilik sanoati 
iqtisodiy rivojlanishning haydovchisiga aylandi, buning yaqqol isboti sifatida iqtisodiyot 
tarmoqlarining yalpi qo‘shilgan qiymatidagi ulushi 201
6-yildagi 2,7 foizdan 2020-yilda 2,79 foizga 
oshgan.
Respublika Prezidenti birinchi marta 2017-
yil fevral oyida Buxoro viloyatiga tashrifi chog‘ida 
fermer xo‘jaliklari va to‘qimachilik korxonalari o‘rtasida bozor munosabatlarini shakllantirish 
chora-tadb
irlarini izchil amalga oshirish doirasida O‘zbekistonda klaster islohotini o‘tkazishni 
taklif qilgan edi.
Mahalliy xomashyoni qayta ishlovchi ishlab chiqarish klasterlarini rivojlantirish iqtisodiy o‘sishni 
rag‘batlantirish uchun hududlardagi resurslarni
safarbar etishning bir usuli hisoblanadi.
Klasterlar to‘qimachilik korxonalari va fermer xo‘jaliklari o‘rtasida fermer xo‘jaliklari tomonidan 
paxta xomashyosini yetishtirish va uni keyinchalik o‘z ishlab chiqarish quvvatlarida chuqur qayta 
ishlash uchun 
to‘qimachilik korxonasiga yetkazib berish bo‘yicha to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri pudrat 
shartnomalari asosida tashkil etiladigan kooperatsiya aloqalarini yaratish muammosini 
muvaffaqiyatli hal etadi. hududlarni va butun mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga 
muhim hissa qo‘shmoqda. 
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2020
-yilda mamlakatimizda 
yetishtirilgan paxta hosilining 90 foizdan ortig‘i klasterlarda terib olindi. Klasterlarda hosildorlik 
keyingi to‘rt yilda 6,2 sentnerga oshdi.
2020-
yil yakuniga ko‘ra, yettita klasterdan tashqari qolgan 
barcha korxonalarda yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga 
qo‘yilgan: 83 tasi ip
-
kalava, 46 tasi gazlama, zig‘ir, paypoq mahsulotlari, 40 tasi tayyor tikuvchilik 
va trikotaj mahsulotlari [3]
Mahalliy xomashyoni qayta ishlash chuqurligini bosqichma-bosqich oshirish, shuningdek, yuqori 
qo‘shimcha qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi va turlarini kengaytirish tarmoqning ichki 
zaxira va imkoniyatlaridan foydalanishn
ing eng muhim yo‘nalishi bo‘ldi.
Agar ilgari paxta 

---

tolasining salmoqli ulushi eksport qilingan bo‘lsa, 2020
-yil oxiriga kelib mamlakatimiz korxonalari 
tomonidan tola to‘liq qayta ishlanib, paxta ipiga aylantirildi. Natijada fizik
ko‘rinishda ip ishlab 
chiqarish 2016 yilga nisbatan qariyb 3 barobar oshdi.
Davlat ko‘magi tufayli paxta matolari ishlab chiqarish qayta tiklangani O‘zbekiston to‘qimachilik 
sanoatining katta yutug‘idir. Shunday qilib, tarkibida 85 massa va undan ortiq
paxta tolasi bo'lgan 
faqat paxta matolari ishlab chiqarish tahlil qilinayotgan davrda 3,47 marta o'sdi va 2016 yilda 34,2 
million m2 bo'lsa, 118,8 million m2 ni tashkil etdi[1]. Trikotaj gazlamalar ishlab chiqarish 3 
barobardan ortiq oshdi. Shu bilan bi
rga, tayyor mahsulot ishlab chiqarish ko‘paymoqda. Trikotaj 
ichki kiyimlar ishlab chiqarish 1,9 barobar, trikotaj ustki kiyimlar ishlab chiqarish 115,9 foizga 
oshdi.
Mahsulot eksportining sezilarli o'sishi. Toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj sanoati boshqa tarmoqlar 
qatorida eksportga yoʻnaltirilgan sanoatdir. Shunday qilib, ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotlarning raqobatbardoshligini tavsiflovchi ko‘rsatkich bo‘lgan sanoat mahsuloti 
hajmidagi eksport ulushi bo‘yicha u boshqa tarmoqlardan sezilarli o‘zib k
etgan, shu bilan birga 
2016-2020-
yillarda ushbu ko‘rsatkichning 25,7 foizdan sezilarli o‘sishini ta’minlamoqda. 45,5% 
gacha.
So‘nggi yillarda sanoatning eksportga yo‘naltirilganligi va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning 
raqobatbardoshligining oshishi sanoat mahsulotlarini eksport qilishda harakatlantiruvchi omil 
bo‘lishiga imkon berdi. Bugungi kunda toʻqimachilik sanoati keng koʻlamli eksport –
ip-kalavadan 
tortib, tayyor tikuvchilik va trikotaj mahsulotlarigacha boʻlgan mahsulotlar bilan ifodalanadi.
2020-
yil yakuniga ko‘ra, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 121,2 foizga, 2016
-yilga nisbatan 
qariyb 2,5 barobarga o‘sish bilan 1868,4 million dollarlik to‘qimachilik va tikuvchilik mahsulotlari 
eksport qilindi. Shu bilan birga, butun iqtisodiyot bo'yicha eksportning umumiy hajmida 
to'qimachilik va tikuvchilik mahsulotlari eksportining ulushi 12,7 foizni, oltin eksportini hisobga 
olmaganda esa 20 foizni tashkil etdi (3-rasm).
Toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj sanoatining yanada rivojlanishi iqtisodiyot va aholining 
toʻqimachilik va tikuvchilik mahsulotlariga boʻlgan talabi muttasil ortib borayotgani, kompleks 
rivojlantirishga qisqartirilgan qator tizimli muammolarning hal etilishi, raqamli texnologiyalarni 
joriy etish, ishlab chiqarish va sanoat korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni 
ishlab chiqarish, shuningdek, toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj mahsulotlariga b
oʻlgan talabning 
muttasil ortib borishi bilan bogʻliq. raqobatbardoshlik darajasini oshirish, eksport salohiyatini 
kengaytirish.
Keyingi besh yilda toʻqimachilik va tikuv
-trikotaj sanoatini rivojlantirishning asosiy strategik 
ustuvor yoʻnalishlari quyida
gilardan iborat:
paxta tolasini ilg'or qayta ishlash bo'yicha zanjirli texnologiyalarning to'liq siklini ishlab chiqish 
(paxtadan kalava ip, tikuvchilik ishlab chiqarish uchun tayyor gazlamalar va texnik to'qimachilik 
mahsulotlaridan trikotaj va to'qimachilikdan tikuv buyumlarigacha);
xalqaro standartlarga javob beradigan yuqori texnologiyali, raqobatbardosh mahsulotlarning 
keng assortimentini tashqi bozorlarga chiqarishni ta’minlash; 

---

respublikani Markaziy Osiyodagi yetakchi to‘qimachilik ishlab chiqa
ruvchisiga aylantirish;
sifat menejmentining zamonaviy usullari va xalqaro standartlarni joriy etish, mahalliy 
mahsulotlarni xalqaro talablarga muvofiq sertifikatlashtirish tizimini yaratish;
yengil sanoat va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari o‘rtasida
o‘zaro kooperatsiya aloqalarini 
rivojlantirish va shu asosda to‘qimachilik va tikuvchilik mahsulotlari ishlab chiqarishni 
mahalliylashtirish darajasini oshirish;
tayyor, paxta, shuningdek, paxta bo‘lmagan gazlamalar 
(qorishma, si
ntetik, jun, yarim junli qoziq, ko‘rpa, mebel va kimyoviy tolali dekorativ, texnik, 
maxsus gazlamalar) ishlab chiqarishni ko‘paytirish va turlarini kengaytirish; pardozlash turlari 
- 
kam burmali va kam qisqarishli, o'lchamli barqarorlikni oshirdi va kamroq material sarfi);
mahalliy kiyim-kechak brendlarini yaratish va rivojlantirish, sanoat kollektsiyalarini yaratishda 
modeler va dizaynerlarning rolini kuchaytirish, kiyim-kechak ishlab chiqarishni ko'paytirish orqali 
kiyimlarni modellashtirish va loyihalash darajasini oshirishni hisobga olgan holda tikuv va trikotaj 
mahsulotlari ishlab chiqarish; jahonga mashhur modelyerlarning litsenziyalari, yangi avlod ip-
kalava iplaridan matolardan foydalangan holda turli uslub va shakldagi zamonaviy moda trikotaj 
buyu
mlarini ishlab chiqarish, yangi avlod sintetik va sun’iy tolalar va boshqa omillar. 
1. Yigiruv 
—
hayvon yoki oʻsimlik tolalarini burab, toʻqish uchun mos keladigan uzluksiz, cheksiz 
choʻziladigan ipga aylantirish jarayonidir. Oddiy qilib aytganda, b
u tolalarni mexanik ravishda 
ipga aylantirish jarayonidir. Oltita yigiruv jarayonini tasvirlash uchun paxta tolasini misol qilib 
olaylik.
O'rash: ip rulosining o'tkazuvchanligini oshirish va keyingi jarayonlarning mahsuldorligini oshirish 
uchun uzunroq iplarni birlashtirish uchun. Ipdagi nuqsonlar va aralashmalarni olib tashlaydi, ip 
sifati va mustahkamligini oshiradi.
Texnologik yigiruv tizimlari
Turli xil sifat standartlariga ega bo'lgan iplarni olish uchun turli xil tolali materiallar uchun turli 
yigirish usullari va yigiruv tizimlaridan foydalanish kerak. Misol tariqasida paxtadan 
foydalanadigan ba'zi keng tarqalgan yigirish tizimlari va ularning jarayonlari.
Paxta yigirish sanoatida ishlatiladigan xomashyo paxta tolasi va paxta tipidagi kimyoviy tola 
bo'lib, uning mahsulotlari sof paxta ipi, sof kimyoviy tolali ip va turli xil aralash iplarni o'z ichiga 
oladi. Paxta yigirish tizimida xomashyo va ipning sifat talablariga ko'ra, uni umumiy taroqlash 
tizimi, taroqlash tizimi va chiqindilarni yigirish tizimiga bo'lish mumkin.
Kartani aylantirish tizimi
Umumiy matolarni to'qish uchun qo'pol va o'rta maxsus iplarni yigirish uchun keng qo'llaniladi, 
yarim tayyor mahsulotlar va tayyor mahsulotlarning jarayoni va nomi quyidagicha.
taroq yigirish tizimi

---

 Taroqli yigirish tizimi yuqori sifatli paxta iplarini, maxsus iplarni yoki paxta/suxiy tola 
aralashmasidan tayyorlangan iplarni yigirish uchun ishlatiladi. Taroqli tizim jarayoni va yarim 
tayyor mahsulotlar va tayyor mahsulotlarning nomlari quyidagicha.
Chiqindilarni yigirish tizimi 
Chiqindilarni yigirish moslamasi arzon maxsus qo'pol paxta iplarini qayta ishlash uchun ishlatiladi, 
uning jarayoni quyidagicha. 
Konfiguratsi
yani ochish → chizish → rovnie → ip
Kimyoviy tola va paxta yigirish tizimi 
Polyester (yoki boshqa kimyoviy tolalar) va paxtani aralashtirishda, chunki poliester va paxta 
tolalari turli xil xususiyatlarga ega va ularni tarash jarayonida aralashtirish mumkin emas, ularni 
chiziqlarga bo'lish kerak, so'ngra birinchi rasm ramkasida aralashtirish kerak, bir tekis 
aralashtirish uchun uchta naqshdan foydalanish kerak. Chizish va yigirish jarayoni quyidagi 
rasmda ko'rsatilgan. 
Kartani yigirish tizimi 
2. To'quv-bu beshta operatsiyani o'z ichiga olgan tsiklik jarayon: yawning shakllanishi, o'rdakni 
yotqizish va mixlash, taglik va matoning uzunlamasına siljishi.
Asosiy bosqichlar va texnologik jarayonlar 
Asosiy va to'quv iplarini to'qish uchun tayyorlash juda yoqimli. Asosiy ipni tayyorlashda nafaqat 
ma'lum shakl va o'lchamdagi paketlar olinadi, balki iplarning fizik xususiyatlari ham yaxshilanadi. 
To'quv ipini, ayniqsa past chiziqli zichlikni oldindan namlash yoki emulsiya qilish tavsiya etiladi. 
Bunday ishlov berishdan so'ng, to'quv jarayonida to'quv iplarining parchalanishi kamayadi va 
yuqori sifatli mato olinadi. 
Ring yigiruv mashinalaridan asosiy iplar odatda silindrsimon va konus shaklidagi paketlarga 
o'ralgan holda o'raladi. Keyin ip burishadi. JB-200 mashinalaridagi iplar orqaga qaytarilmaydi, 
lekin darhol burishadi. Büküldüğünde, belgilangan uzunlikdagi asosiy iplarning ma'lum bir soni 
burilish miliga yoki zaxiraga parallel ravishda o'raladi. Buning uchun turli xil burilish mashinalari 
ishlatiladi. Büküldükten s
o'ng, bir nechta burama vallardan yoki navoydan iplar ajraladi, 
ya'ni.shlichta deb nomlangan maxsus yopishtiruvchi bilan qoplangan va to'quv naviga o'ralgan. 
Shlichtlash uchun har xil turdagi shlicht mashinalari ishlatiladi. Shlichtingdan so'ng, taglik iplari 
lamellarga, galev remizok ko'zlariga va Berdning tishlariga bo'linadi. Agar yangi taglik bir xil 
matoni ishlab chiqarish uchun mo'ljallangan bo'lsa, unda ajratish o'rniga bog'lash ishlatiladi. 
Ko'pincha bog'lash to'g'ridan-to'g'ri dastgohda amalga oshiriladi. 
Asosiy ipni orqaga qaytarish 

---

Qayta o'rash paytida rulonli mashinada uchta jarayon amalga oshiriladi: har qanday sumkadan 
o'rash (boshoq, skein, bobin), ipni tozalash va yangi sumkaga o'rash. Asosiy ip va iplarni 
o'rashning mohiyati ipning uzun uzunligi bilan g'altakning shakllanishi va shu bilan birga ipni 
begona o'tlardan qisman tozalashda, shuningdek ipning ingichka (zaif) va qalin joylarini aniqlash 
va yo'q qilishda yotadi. Asosiy ipni qayta o'rash burilish samaradorligini oshirish va asosiy ipning 
sifatini biroz yaxshilash uchun amalga oshiriladi. Asosiy ip va iplarni orqaga qaytarishda 
quyidagilarga erishish kerak: hosil bo'lgan sumkaning to'g'ri tuzilishi, burish paytida ipni 
o'rashning yuqori tezligini ta'minlaydi; sumkaning eng katta sig'imi (ehtimol ipning uzunligi); 
iplarning uchlarini bog'lashning yuqori sifati; sumkaning to'g'ri tuzilishini ta'minlaydigan ipning 
bir xil tarangligi; oz miqdordagi chiqindilar; mashinalarning yuqori ishlashi. Bundan tashqari, 
asosiy ip va iplarni qayta o'rash jarayonida ularning mexanik xususiyatlari (elastik cho'zish va 
kuch) yomonlashmasligi kerak. 
Ip va iplarni o'rash usullari 
Orqaga qaytarilganda, ip yigiruv paketlaridan yoki rulonlardan o'raladi va avval kuchlanish va 
nazorat-tozalash vositalaridan o'tib, aylanadigan silindrsimon yoki konusning patronlariga 
o'raladi. Paketning aylanish harakati bilan bir vaqtda, ip o'z o'qi bo'ylab ip o'tkazgichi bilan 
harakatlanadi va spiral chiziq bo'ylab aylanadigan sumkaga o'raladi. Dumaloq mashinalarda 
olingan qadoqlashning eng qulay shakli konusdir. U yuqori tezlikda va harakatsiz qadoqlash bilan 
o'ralishi mumkin, bu esa o'rash jarayonida (tortishishsiz) ipning bir xil kuchlanishini ta'minlaydi, 
ayniqsa mashina ishga tushirilganda va to'xtatilganda. Ipning o'rash bo'ylab harakatlanishini 
amalga oshiradigan mexanizm turiga qarab, o'rash mashinalari vintli ip o'tkazgichi, kamar va 
boshqalar bilan birga keladi.Shuning uchun, qadoqlash hosil bo'lganda, ip murakkab harakatni 
amalga oshiradi: o'rash paketining aylanishi tufayli tarjima qilinadi va ipning o'rash to'plami 
bo'ylab harakatlanishi tufayli ko'chma. Parallel o'rash bilan ip va iplarning burilishlari sumka 
yuzasida, ayniqsa uning uchlarida mahkam ushlab turilmaydi va ozgina ta'sir bilan sumka qulashi 
mumkin. Shuning uchun, iplar va iplar gardish bilan o'ralgan bo'lib, ular haddan tashqari 
burilishlarni siljishdan saqlaydi va paketga mos shakl beradi. Parallel o'rash ikki turga bo'linadi: 
ochiq va yopiq. Ochiq o'rash bilan ip va iplarning qo'shni burilishlari ma'lum bo'shliqlar bilan 
paketga joylashtiriladi. Yopiq o'rash bilan, sumkaga o'ralgan ipning burilish bosqichi uning 
diametriga teng bo'ladi va burilishlar boshqasining yonidagi o'rash yuzasiga yotqiziladi. 
Burilishlarni ko'tarish burchagi pasayishi bilan o'rash zichligi oshadi. Yopiq o'rash bilan eng katta 
o'ziga xos zichlikka erishiladi. O'zaro faoliyat o'rash va parallel o'rash bir qator afzalliklarga ega: 
ipni statsionar g'altakdan yuqori tezlikda o'rash qobiliyati; g'altakdagi iplarni bo'yashga imkon 
beradigan katakka o'xshash o'rash tuzilishi; g'altakdagi ipning g'altakka qaraganda uzunroq 
uzunligi; turli xil soyalar va turli xil chiziqli zichlikdagi iplarni o'rash kabi nuqsonlarni aniqlash 
qobiliyati. 
Orqaga qaytarilganda ipning tarangligi 

---

Qayta o'rash paytida ipning tarangligi to'quv ishlab chiqarishning butun texnologik jarayoni uchun 
katta ahamiyatga ega. Bu etarli o'ziga xos zichlikka ega bo'lgan to'g'ri tuzilish paketini olishga 
yordam beradi. Shu ma'noda, ipning tarangligi optimal bo'lishi kerak. Haddan tashqari kuchlanish 
bilan iplar cho'zilib, to'quv ishlab chiqarish va mato uchun foydali elastik cho'zish va kuchni 
yo'qotadi. Orqaga burish paytida ipning tarangligi oshishi bilan, qoida tariqasida, parcha 
ko'payadi, tugunlar soni ko'payadi. Qayta o'rash paytida ip va ipning tarangligi tolaning turiga, 
chiziqli zichligiga va iplar va iplarning turiga qarab sozlanishi kerak. Qayta o'rash jarayonida u 
doimiy va bir xil bo'lishi kerak, iplar va iplarning fizik-mexanik xususiyatlarida ularning sifatini 
yomonlashtiradigan o'zgarishlarga olib kelmasligi kerak. Orqaga burish paytida ipning maksimal 
tarangligi sumkaning o'ralgan joyida paydo bo'ladi va ko'plab omillarga bog'liq, ularning asosiylari 
kuchlanish moslamasining dizayni, matlash balonida paydo bo'ladigan inersiya kuchlari va tartib 
balonida paydo bo'ladigan inersiya kuchlari. 
Ipni tozalash 
Ipni axlatdan, paxmoqdan va boshqa aralashmalardan tozalash, shuningdek ipning qalin va 
ingichka joylarini olib tashlash uchun u nazorat va tozalash moslamalari (tirqish-mexanik va 
elektron) orqali o'tkaziladi. Tekshirish va tozalash moslamalariga quyidagi talablar qo'yiladi: 
qaytariladigan ipning diametriga qarab bo'shliq hajmini tartibga solish, berilgan ip uchun bo'shliq 
o'lchamining barqarorligi; qurilma dizaynining soddaligi, uning yuzasida pastga to'planishning 
yo'qligi; qattiq po'latdan yasalgan asbobning ishchi samolyotlarini ishlab chiqarish. Eng keng 
tarqalgan mexanik nazorat va tozalash moslamasi-bu ikkita plastinka tomonidan boshqariladigan 
bo'shliq hosil bo'ladi. Bo'shliq 2-2, 5 kard yigiruv ipining diametri va taroqli yigiruv ipining 1,5-2 
diametriga teng bo'lishi kerakligi aniqlandi. Tabiiy ipakni ishqalanish natijasida yuzaga kelishi 
mumkin bo'lgan zarar tufayli orqaga qaytarishda nazorat va tozalash moslamalari ishlatilmaydi.