|
YAPONIYA TA`LIM TIZIMI
REJA
1.Yaponiyada va ta‘lim mazmuni
2. Yaponiyaning davlat budjeti daromadlari va xarajatlari tizimi.
3. Hozirgi zamon Yapon ta‘lim tizimlar
Yaponiya ta‘limining shakllanishi 1861-1868 yillari boshlangan Yaponiya o’z oldiga 2 vazifani: boyish va G’arb texnologiyasini Yaponiya ishlab chiqarishga kiritish masalasini qo’yadi va bu ishni amalga oshirish uchun 1 nchi galda ta‘lim tizimini tubdan o’zgartirish harakatiga tushadi.
1872 yili Ta‘lim haqida qonun qabul qilinib, Yapon ta‘limi G’arb ta‘limi bilan uyg’unlashtiriladi.
1908 yil Yaponiyada boshlang’ich ta‘lim majburiy 6 yillikka aylantirildi. 1893 yil kasb yo’nalishdagi dastlabki kollej paydo bo’ldi.
1946 yil qabul qilish konstituttsiya fuqarolarning ta‘lim sohasidagi huquq burchlarini belgilab berdi. Unda barcha bolalar bepul umumiy ta‘lim olishlari shart ekanligi belgilab qo’yilgan.
Hozirgi zamon Yapon ta‘lim tizimlarining tarkibi quyidagicha, bog’chalar, boshlang’ich maktab kichik o’rta maktab, oliy ta‘lim tizimlariga kiruvchi o’quv yurtlari.
Bolalar yosh xususiyatlariga qarab 3, 2, 1 yilda ta‘lim kurslariga jalb qilinadi.
Majburiy ta‘lim-ta‘limning pog’onasi 6 yoshdan 15 yoshgacha 6 yillik boshlang’ich ta‘lim va 3 yillik majburiy ta‘limni tashkil etadi.
Darsliklar tekin, muhtoj oilalarning bolalari bepul nonushta, o’quv qurollari, tibbiy xizmat bilan ta‘minlandi. Zarur bo’lgan taqdirda ularning oilalariga ham moddiy yordam ko’rsatiladi.
Yuqori bosqich: o’rta maktab 12 yillik oddiy maktabni tugatgan o’quvchilar 10-11-12 sinflarni o’z ichiga oladi. Bunday maktablar kunduzgi, sirtqi va kechki bo’limlari mavjud bo’lib, o’quvchilarning 95 % kunduzgi maktabga o’qiydilar, o’quvchilar maktabni bitirib bir necha fanlardan imtihonlar topshiradilar. Bu sinovlardan o’tgan talabalar universitetlarga yo’llanma olib qayta sinovlardan o’tadilar. To’g’ridan – to’g’ri test topshiradilar.
Mamlakatda bolalar bog’chasidan boshlab ta‘limning barcha turlari pullik. Faqat o’rta maktabdagi majburiy ta‘lim davri bundan mustasno. Davlat oliy o’quv yurtidagi ta‘lim to’lovining o’rtacha 1 yillik miqdori o’rta xizmatchi yillik daromadining 15 % ini tashkil qiladi. Yaponiya moliya tizimi va uning iktisodiy mazmuni.
Yaponiya konstitutsion monarxiya davlati bulib,uni imperator boshkaradi.Yaponlar uz yurtlarini "Nixon" ,ya’ni " kuyosh yurti" deb ataydilar .Yaponiya xududi maydoni 372,2 ming kv.km bulib,bu kursatkich Uzbekistonda 474,4 ming kv.km.dir.Axoli soni 123 million bulib, Uzbekiston bilan takkoslasak 24,5 millionni tashkil etadi.
Yaponiyaning yalpi ichki maxsuloti 1990 yilda 2990 mlrd. amerik dollarini tashkil etib,sanoat ishlab chikarish xajmi buyicha fakat AKShdan ortda koldi. Yaponiya kurilishiningbeton va oyna bilan boglik kismini rivojlantirdi.Eksportni xam kuchaytirdi. Chet elga kuplab ilgor tajriba urganuvchi guruxlar junatildi va xorijda kuplab ilmiy tatkikot markazlarini ochdi.
Yaponiyadagi iktisodiy mujizaning bosh omili uning xalki bulib ,mexnatsevarlik,kat’iyat,ishbilarmonlik,intizom tufayli shuyutuklarga erishildi.
Yana bir muxim omil bu xarbiy xarajatlarning kamligidir. Bu yalpi ichki maxsulotning 1% iga tugri keladi.Xozirgi kunda Yaponiyada chet el kapitaliga keng yul ochilgan . Yaponiyaning chet eldagi investitsiyalari 190 mlrd.dollar bulsa uzlaridagi chet el kuyilmalari esa 13 mlrd.dollarni tashkil etadi.
Iktisodiyotnig rivojlanishida kora va rangli metallurgiya,neftni kayta ishlash,ximiya,kemasozlik,mashinasozlik,elektrotexnika, sintetikaning roi kattadir.Yana bir muxim narsa shuki ,bu yerdagi katta korxonalar:Toyota,Nissan,Soni,Mitsubisilarga,urta korxonalar ba’zi maxsulatlarni yetkazib beradi va ularning maxsulotlari jaxon standartlariga tenglasha oladi .
Yaponiyada moliya tizimi kuyidagilardan iborat:1)davlt budjeti tizimi . 2)davlatkrediti va maxalliy xokimiyat organlarining kreditlari , federal va federalga a’zo kreditlar .3)budjetdan tashkari fondlar . 4)davlatkoorporsiyasi moliyasidan iboratdir.
Davlat budjet tizimi 2 zvenodan :davlat budjeti va maxalliy budjetdan iborat.Davlat budjeti orkali yalpi ichki maxsulot taksimlanadi. Yaponiya moliyasida 2 ta asosiy vazifa :taksimlash va nazorat yetakchi urin tutadi. Taksimlashda yaratilgan milliy daromadlar soglikni saklash ,maorif,fan va madaniyat va boshkalarga taksimlanadi. Nazorat esa joriy va keyingi nazoratga bulinib ,taksimlangan mablaglarni tugri va uz vaktida ishlatilishi nazorat kilinadi. Moliya yukori organlarga buysunadi.
Yaponiya iktisodiyoti kuchli rivojlanganligi uchun xalkaro iktisodiy munosabatlarda yetakchi urin tutadi.Jaxonga chet el kapitali kiritish buyicha 2 chi urinda turadi. Eksport saloxiyati buyicha AKSH va Germaniyadan keyinda turadi.Yaponiyada YAIMning 10-13% chet elga realizatsiya kilinadi. Ayrim soxalar: Soatsozlik ,kassa apparatlari,magnitafon ishlab chikarish deyarli eksport uchun ishlaydi.Eksport xajmi oxirgi 50 yil ichida 70 barobarga usdi.Aloxida maxsulot buyicha jaxon eksportining1/8 kismi Yapon kompaniyalariga tugri keladi .
Import tarkibi xalkaro ixtisoslashgan sanoat, xujalik,mineral maxsulotlardan tashkil topgan . Yapon eksportining 29 % i importning 22%i AKSH bozorida sotiladi.
Yaponiya Osiyo davlatlarining asosiy sherigi bulib,Indoneziyaning 29% importini va 39% eksportini ,Malayziyaning 26% importi va 26% eksportini ,Singapurning 21% importini va 17% eksportini , Janubiy Koreyaning 26% importini,Xitoyning 15-16% eksportini va importini tashkil etadi.
Yaponiyaning 1981-95 yillarda savdo oborodi 6 baorbarga usib, uning koldigi 130 mlrd.dollarni tashkil etdi.
Yaponiya 1980 yillardan beri jaxonda fan texnika olamida xamkorlik kilib kelmokda .
Xalkaro faoliyatni olib borishda asosiy rolni 9 ta universal savdo kompaniyalari: Mitsubisi, Mitsui, Itotyu, Maribeni, sumitomo, Nissaivai, Kanimatsu-gose, Nitimenlar asosiy urin tutadi.Ularning vazifasi eksport va import operatsiyalarini utkazishdir.
Yaponiyada budjet yili bu tasdiklangan budjetning amal kilish davridir.Budjet yili 1 apreldan boshlanib ,keyingi yilning 31 martida tugaydi. Davlat xarajatlari mamlakat iktisodiyotining usishida asosiy urin tutadi.
Ilmiy tadkikot va tajriba konetruktorlik izlanishlariga ,ijtimoiy va iktisodiy infrastrukturaga, kishlok xujaligini kullab kuvvatlashga , bandlikni ta’minlashga, eksportni ragbatlantirishga va boshkalarga davlat tomonidan kuplab xarajatlar kilinadi.Sanoatga xam davlatt subsidiyalari ,imtiyozli kreditlar bilan yordam berib boriladi . Kishlok xujaligiga davlat subsidiyalari 2 xilda: maxsulotlar narxini ushlab turishga va ishlab chikarish maxsulotlari va kishlok xujalik texnikasi sotib olishga ajratiladi. Budjetning iktisodiyotga aralashuvi 1990 yillarga kelib 25-30 % ga yetdi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
