1. Xorijiy davlatlarda budjet tizimi va budjet jarayonining nazariy hamda huquhiy asoslari

3-jadval
Fransiyada 2016-yildan 2021-yilgacha davlat daromadlari va xarajatlari(mlrd yevro)¹¹

Yillar	Daromadlar	Xarajatlar
2016	1,185.17	1265.86
2017	1,230.06	1297.46
2018	1,260.52	1314.04
2019	1,275.06	1347.79
2020	1,195,65	1421.04
2021	1,266.59	1439.26

Ushbu jadvalda ko’rib turganimizdek, 2019-yilda davlat xarajatlari davlar daromadlaridan 80.69 mlrd yevro ortiq bo’lib, 2020-yilda esa 225.39 mlrd yevro, 2021- yilda esa bu ko’rsatkich 172.67 mlrd yevroni tashkil etadi.

Fransiyada yangi byudjet tamoyillarining joriy etilishi prefekturalarning funktsiyalarini aniqlashtirishga olib keldi, ba’zi funksiyalar xususiy sektorga o’tkazildi. Jamlanma byudjetning andozaviy hisob-kitoblari amalga oshirildi, byudjetdan mablag’ bilan ta’minlashning jonboshiga normativ me’yorlari, shuningdek shartnomaviy amaliyot kengayishiga olib keldi. Byudjet tashkilotlariga ko’rsatiladigan xizmatlar shartnoma orqali xizmat ko’rsatish tizimi kengaydi, davlat organlari yoki mahalliy hukumat va xizmatlarni amalga oshiruvchi (mahsulot etkazib beruvchi) bilan uch yilga shartnoma tuzish zarur qilib qo’yiladi va bunda har yillik tashqi ta’sirlarni hisobga oligan holda ko’rsatkichlarni indeksatsiyalash va ularga tuzatish kiritish ko’zda tutiladi»¹².
Fransiyada prognozlashtirish departamenti beshta direktorat:
makroiqtisodiy prognozlar, makroiqtisodiy siyosat, tarmoqlar siyosati, davlat moliyasi hamda ijtimoiy siyosat va pensiya tizimi direktoratlaridan tashkil topgan. Davlat byudjetini prognozlashtirish va rejalashtirish sohasida islohotlar Fransiyada 2010 yilda moliyaviy qonunchilikda «Moliyaviy Me’yorlar Bosh Qonuni» qabul qilinishi bilan boshlandi. Davlat byudjetining g’azna ijrosidavlat hokimiyati yoki mahalliy boshqaruv ixtisoslashgan ijroiya organi tarafidan byudjet mablag’larini jalb qilish va sarflanishini ta’minlaydi, bunda, ushbu organ maxsus vakolatlariga ko’ra tushumlar ro’yxati bo’yicha, Yagona g’azna hisobvarag’idanamalga oshiriladigan to’lovlar va zimmasidagi byudjet majburiyatlarining vaqti va hajmini tartibga soladi¹³.
Qo’shimcha qiymat solig’ini to’laydigan 2000 ga yaqin soliq to’lovchilar to’lovlarni to’g’ridan-to’g’ri Markaziy bankning yagona hisobraqamga o’tkazadi, qolgan soliqlarning 50 foizi Tushumlar Derektorati tomonidan, 35 foizi Davlatning hisob-kitob yuritish bosh derektsiyasi tomonidan, 15 foizi Bojxona xizmati tomonidan yig’iladi. Fransiyadagi g’aznachilik tizimi faoliyatining eng muxim tomonlaridan biri shundaki, kadrlar masalasiga alohida e’tibor beriladi.

4-jadval
Xorijiy davlatlar byudjet parametrlari¹⁴

№