Bog'liq 3 kurs savollar O\'zbekiston tarixi(javoblari bn)
48. Po’latxon qo’zg’oloni Rus qo’shinlari tomonidan bostirilishi va oqibatlari. 1875 yil avgust oyida soxta Po‘latxon boshchiligidagi qo‘zg‘olonchilarning bir qismi Toshkent, Xo‘jand va O‘ratepa oralig‘idagi pochta bekatlarini egallaydi va rus askarlarini asirga oladi.
Buni eshitgan Kaufman Sirdaryo viloyatining gubernatoriga harbiy yurishni boshlash haqida buyruq beradi. Rus qo‘shinlari harakatga kelguncha qo‘zg‘olonchilar Xo‘jand atrofidagi bir qator qishloqlarni ham egallashadi.
Shundan so‘ng rus qo‘shinlarining bir qismi Parkentni himoya qilish uchun qoldiriladi. Yana bir qismi Xo‘jandga yuboriladi. Bundan tashqari, Qo‘qonga hujum qilayotganlarga yordam tariqasida Samarqand gornizonidagi askarlar ham chaqiriladi.
Qo‘zg‘olonchilarning Xo‘jandni egallash uchun qilgan yurishlari muvaffaqiyatsizlik bilan yakunlanadi. Shu orada Samarqand gornizoni ham Xo‘jandga yetib keladi va bu yerda ruslarning katta qo‘shini to‘planadi.
16 rota piyoda askar, 20 ta to‘p, qariyb ming nafar otliq askardan iborat qo‘shin Qo‘qonga qarab yurish qiladi.
Rus qo‘shinlariga eng birinchi Qo‘qon xonligidagi mustahkam istehkom – Mahram qo‘rg‘oni duch keladi. Qo‘rg‘onda 15 ming navkar bo‘lganiga qaramasdan uning himoyachilari yengiladi.
Shundan so‘ng Qo‘qon xonligi aholisida, navkarlar va ayonlarda ruslarni yengib bo‘lmaydi degan tushkun kayfiyat shakllanadi. Shu tariqa 1875 yil sentabrda Kaufman jiddiy qarshilikka uchramasdan Qo‘qonga kirib boradi.
Nasriddinxon va uning ayonlari Kaufmandan kechirim so‘rashadi. Shu yerda Qo‘qon xonligi va Rossiya imperiyasi o‘rtasida yangi bitim tuziladi. Unga ko‘ra Nasriddinxon o‘zini Rossiya imperatorining xizmatkori deb tan oladi.
Shuningdek, bitimda Qo‘qon xonligi Rossiyaga 2 million rubl miqdorda tovon puli to‘lashi va Sirdaryoning o‘ng qirg‘og‘idagi yerlardan voz kechishi belgilab qo‘yiladi. Oqibatda Namangan va Chust kabi shaharlar Rossiya ixtiyoriga o‘tib ketdi.
Bundan tashqari, xonlik Rossiyaning ruxsatisiz hech qanday tashqi aloqalar yoki harbiy harakatlar qilmaslik majburiyatini oladi. Shu tariqa, Qo‘qon xonligi ham xuddi Buxoro amirligi va Xiva xonligi kabi Rossiyaning vassaliga aylanadi. Ammo qora kunlar hali oldinda edi.
Qo‘qon xonligi bilan bitim tuzganidan so‘ng Kaufman Andijondagi qo‘zg‘olonchilarga qarshi kichik qo‘shin yuboradi. Ruslar bu jangda yengiladi.
G‘alabadan ruhlangan qo‘zg‘olonchilar Qo‘qonga yurish qiladi. Shu paytda Nasriddinxonning Kaufman bilan sharmandali bitim tuzganidan norozi bo‘lgan qo‘qonliklar ham qo‘zg‘olon boshlaydi. Bo‘lib o‘tgan janglarda Nasriddinxon qo‘shinlari yengiladi va u oila a’zolarini olib Qo‘qondan chiqib ketadi.
Shu tariqa, Qo‘qon xonligini bor-yo‘g‘i uch oy – 1875 yil iyuldan oktyabr oyigacha boshqargan Nasriddinxon ruslar panohiga qochadi. U ham otasi Xudoyorxon singari avval Xo‘jandga so‘ng Toshkentga boradi.
Kaufman General Skobelev boshchiligidagi qo‘shinlarni qo‘zg‘olonchilarning markazi bo‘lgan Andijonga yuboradi. Baliqchi yaqinidagi asosiy jangda qo‘zg‘olonchilar yengiladi.
Shundan so‘ng qonxo‘r general Andijonni to‘pga tutib vayron qiladi va bir necha ming nafar tinch aholi vakillarini o‘ldiradi.
1876 yil yanvarda bo‘lib o‘tgan janglarda soxta Po‘latxon qo‘shinlari Skobelevdan yengiladi. Bu paytda soxta Po‘latxon Qo‘qonda edi.
1876 yil fevralda Namanganda turgan Skobelev Aleksandr II ning imzosi qo‘yilgan farmon oladi. Farmonda Qo‘qon xonligini butunlay bosib olish topshirig‘i berilgan edi. 1876 yil 15 fevralda Qo‘qon qamal qilinadi.
Qo‘qonda kechgan janglarda yengilgan soxta Po‘latxon Marg‘ilon yaqinida ruslar qo‘liga tushadi. Uni xalqning ko‘z o‘ngida dorga osishadi. Haydarbek Bobobekovning yozishicha, soxta Po‘latxon – Mulla Ishoq o‘ldirilganda 33 yoshda bo‘lgan.
Shu tariqa Qo‘qon xonligi tugatiladi. Uning o‘rniga tashkil etilgan Farg‘ona viloyatiga general Skobelev harbiy gubernator etib tayinlanadi.
Po‘latxon o‘ldirilgandan so‘ng ham Farg‘ona vodiysining turli hududlarida qo‘zg‘olonlar davom etadi. Ayniqsa, «Oloy malikasi» nomi bilan tanilgan ayol – Qurbonjon dodxoh va uning o‘g‘illari boshchiligidagi qo‘zg‘olon qariyb bir yil davom etadi.