1. Xalıq bilimlendiriw sisteması haqqında túsinik O`zbekstan, Qaraqalpaqstan aymaqlarında xalıq bilimlendiriw sistemasınıń payda bolıwı hám rawajlanıwı

1 Tema. Ózbekstan Respublikasında xalıq bilimlendiriw sisteması hám onıń túrleri
Reje:
1. Xalıq bilimlendiriw sisteması haqqında túsinik
2. O`zbekstan, Qaraqalpaqstan aymaqlarında xalıq bilimlendiriw sistemasınıń payda bolıwı hám rawajlanıwı
3. O`zbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq bilimlendiriwi jańa basqıshta
Xalıq bilimlendiriw sisteması haqqında túsinik
Jámiyet tárepinen belgilengen tárbiyanıń maqseti hám wazıypaları, jas áwladtı turmısqa hám miynetke tayarlaw mashqalaları arnawlı oqıw-tárbiya mákemelerin dúziwdi talap etedi. Jámiyettegi sotsiallıq-ekonomikalıq qatnasıqlar, óndiristiń rawajlanıwı túrli-túrli oqıw-tárbiya orınlarınıń payda bolıwına hám olardıń tarmaqlarınıń tez pát penen kóbeyip barıwına sebep boladı. Nátiyjede xalıq bilimlendiriw sisteması qáliplese baslaydı.
«Sistema» grektiń «systema» sózinen alınģan. Bizińshe ol ayırım bólimlerden quralģan pútin bólimlerdiń birikpesi degen mánisti bildiredi.
Xalıq bilimlendiriw sisteması dep tariyxıy qáliplesken, bir-biri menen baylanıslı, ulıwma printsipler tiykarında dúzilgen hám jumıs isleytuģın barlıq oqıw-tárbiya, mádeniy-aģartıw mákemeleriniń jıyındısına aytıladı.
O`zbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarınıń bilim-lendiriw haqqındaģı Nızamlarında bilimlendiriw sisteması respublikaları-mızdıń sotsiallıq, ekonomikalıq hám mádeniy rawajlandırıwdıń aldıńģı baģdarı dep járiyalandı. Birinshi Prezidentimiz İslam Karimov «Bul saladaģı jumıslarımızdıń baslı maqseti-iyman-isenimi pútin, erki bekkem, erkin puqaralıq ruwxıyattı qáliplestiriw. Yaģnıy erkin kóz-qarasqa iye, ata-babalarımızdıń biybaha miyrasına hám zamanagóy pikirge tiykarlanıp jasaytuģın kámil shaxstı-jetik insandı tárbiyalawdan ibarat¹»-degen edi.
O`zbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq bilimlendiriw siste-ması Respublikalarımızdıń Konstitutsiyaları, Prezident Pármanları, xúkimet qararları, bilimlendiriw haqqındaģı Nızamlar, kadrlar tayarlawdıń milliy baģdarlaması tiyka-rında dúziledi hám basqarıladı. O`zbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları Konstitutsiyalarınıń tiyislisinshe 41 hám 39 stat`yalarında «Hár bir adam bilim alıw huqıqına iye» dep kórsetilgen. Respublikalar bilimlendiriw Nızamlarınıń 4-stat`yasında jınısı, tili, jası, rasası, xızmet túri, sotsiallıq jaģdayı, jasaw ornı, O`zbekstan hám Qaraqalpaqstan aymaģında qansha waqıt jasaģanlıģınan ģárezsiz, hár bir puqaraģa bilim alıwda teń xuqıqlar kepillikleri támiyinlenetuģınlıģı aytılģan. Bunıń ushın O`zbekstan hám Qaraqalpaqstanda mámleketlik jáne mámleketlik emes oqıw-tárbiya orınları shólkemlestiriledi. Hár bir puqaranıń ózi qálegen oqıw ornında, pulsız yamasa shártnamalı baslamalarda tólemli oqıwına xuqıq beriledi. Kelesi basqıshtaģı oqıw orınlarına kirerde bilimlendiriw mákemeleriniń barlıq túrlerin pitkeriwshilerdiń teń xuqıqlıģı saqlanadı. O`z betinshe oqıp bilim alģan puqaralarģa belgilengen bilimlendiriw mákemelerinde eksternat tártibinde attestatsiyadan ótip mámleketlik xújjet alıwģa ruxsat etiledi. Studentlerge, oqıwshılarģa nızamģa muwapıq stipendiyalar hám jeńillikler beriledi. Uqıplı, ziyrek oqıwshılar, studentler hám jas oqıtıwshılarģa «U`mit», «Ustaz», «Uluģbek» hám basqa da fondlar arqalı dúńyanıń eń abıroylı oqıw orınlarında bilimin jetilistiriwge qolaylı jaģdaylar jaratıladı. O`zbekstanda ózbek tili, Qaraqalpaqstanda qaraqalpaq tili mámleketlik til esaplanıp oqıwshılardıń, studentlerdiń qaysı tilde oqıwına teńdey xuqıq beriledi.