1. Xaliq statistikasinin’ u’yreniw obiekti

2. xaliq sani statistikasi

Statistikanıń eń zárúrli baslanǵısh qurallarından biri xalıq sanı jáne onıń mámleketi boyınsha jay kólemin úyreniwden ibarat. Joqarida aytilg’aninday xalıq, xalıq sanı haqqındaǵı tiykarǵı maǵlıwmat dáregi bolıp, dizim ámeldegi hám ol xalıq sanın málim kún yamasa málim momentke (kritik momentke) salıstırǵanda ańlatadı. Kesteler arasında málim xalıq punktiniń xalqı sanı aldınǵı xalıq dizimi maǵlıwmatları hám xalıqtıń ámeldegi esabı, tábiy hám mexanikaliq háreketi maǵlıwmatları tiykarında esap -kitap qılıw jolı menen balans esabı boyınsha : jıl esabınan. Xalıq sanı -jıl basındaǵı xalıq sanı+jil sanı+ tuwılg’anlar sanı+kelgenler sanı -jılda kóship kelgenler sanı.

-O’-

Xalıq sanın alıw xalıq jasaytuǵınlıg’i boyınsha ámelge asırıw hám ol mudam ózgerip turadı. Xalıq haqqındaǵı maǵlıwmat teńlestirilgen waqıt - kritik moment dep anıqlaw. Bunda turaqlı jáne turaqlı jasaǵan xalıq sanı bir-birinen ajiratiw kerek. Turaqlı jasaǵan xalıqqa - esap o’tkerilgen dawirde qay jerde bolıwına qaramastan sol xalıq punktinde dizimnen o’tken ham jasap atirg’an shaxslar kiredi. Bul kórsetkishlerdi tolıq júklep alıw ushın waqıt joq bolǵanlar hám waqtınsha jasap atırǵanlar sıyaqlı kórsetkishler menen toltırıladı.

Waqtinsha jasap atirg’anlarg’a uliwmaliq jasaw jayı basqa punktte bolıp esapqa alinip atirg’an waqıtta sol punktke kelgen shaxslar (ádetde 6 aydan aspawi kerek) túsiniledi.

Waqtinsha joq bolg’anlar turaqlı sol punktte jasap, lekin esap waqtında (6 aydan aspawi kerek boladı ) basqa aymaqǵa ketken shaxslar túsiniledi. Lekin bul qaǵıydadan bazi bir shekleniwlerge jol qóyıladı. Mısalı, joqarı hám orta arnawlı oqıw orınları studentleri ámelde oqıw daǵı turaqlı xalıq sanına qosıladı. Hár qanday punkt degi xalıq sanı jıl ortasha dárejede ózgerip turıwı sebepli, hár túrlı kórsetkishlerdi sezilerli dárejede statistikada xalıqtıń ortasha jıllıq sanı aniqlanadi.

Xalıqtıń sanı bir neshe teń aradaǵı múddetler mısalı, sherekler boyınsha berilgen bolsa ol halda ortasha xronologik formula boyınsha aniqlanadi.

A Mámleket xalqı onıń aymaǵı boyınsha jaylasıw kózqarasınan qala xalqı hám awıl xalqına bólinedi. SHahar xalqına qalalarda hám qala kórinisindegi posyolkalarda jasawshı, awıl xalqına bolsa awılda jasawshı barlıq shaxslar kiredi. (Xalıqtı bunday qala hám awıl xalqına járdemdi, olardı islep shıǵarıw belgisi bolǵan miynetke qaray: awıl xojalıǵında hám ol jaǵdayda bo'Imagan xalıqqa járdem beriw kerek). Ol yamasa bul xalıq qalaǵa nızam menen pank. Ózbekstan xalqı sanı 2004 jıl 1 aprelde 25 670 mıń kisin quradı. Olardıń 60 procentten aslamı awıl xalqı quramına 40 procentke jaqinı bolsa qala xalqı quramına payda. Xalıq ulıwma sanı boyınsha Ózbekstan MDH mámleketleri ishinde Rossiya hám Ukrainadan keyin turaqlı orında turadı. Xalıq qısıqlıǵı 1 km ga 54, 4 kisin (2004 y.) quradı. Ózbekstanda Oraylıq Asiyasınıń 40 procent xalqı jasaydı. Ózbekstannıń ayriqsha demografik bar ekenligi, bul erda xalıqtıń ósiw pátleri joqarı. kúndelik xalıq tábiy artıwınıń bir shekem jaǵdayǵa qaray, respublikamızda kórsetkish MDH mámleketleri arasında eń joqarı kórsetkishlerden biri bolıp qalıp atır. SHunday etip: DA=MA-vYa+vY MA-DA+vYa-vY DA - turaqlı xalıq sanı MA - ámeldegi xalıq sanı vY - waqtınsha joq bolǵan xalıq sanı vYa - waqtınsha jasap atırǵan xalıq sanı