|
1. Gips haqida ma`lumot.
2. Gaz yuvuvchi qurilmalar.
3. Katalizatorlar ishtirokida sulfit angidridni oksidlashning fizik-kimyoviy asoslari.
1.Gips (yun. gypsos — boʻr, ohak) — 1)tabiiy G. — mineral; suvli kalsiy sulfat tuzi CaSO42H2O; tarkibida sof holda SaO (32,56%). SO3 (46,51%), N2O (20,93%) boʻladi. Monoklin sistemada kristallanadi. Kristallari plastinkasimon, ustunsimon, ninasimon va tolasimon koʻrinishda boʻladi. Koʻpincha, tutash donador, tolasimon massalar, turli kristallik guruxlar tarzida uchraydi. Toza G. rangsiz va shaffof; tarkibida qoʻshilmalar boʻlgani kulrang , sargʻish, qoʻngʻir va b. rangli boʻladi. Mineralogik shkala boʻyicha qattikligi 1,5—2; zichligi 2300 km/m3. 20° da suvda eruvchanligi 2,05 g—l. 170° atrofida qizdirilganda yarimgidrat CaSO4 0,5 N2O (alebastr) ga, undan yuqori t-rada esa angidrid CaSO4 ga aylanadi. G. suvi kuriy boshlagan koʻl va dengiz havzalarida sulfat tuzlarining choʻkishidan paydo boʻladi. G. zaxiralari esa asosan gidrotermal jarayonlar hamda angidridning gidratlashishi natijasida hosil boʻladi. Gips qatlamlari Oʻzbekistonning Fargʻona (Quvasoy), Buxoro (Kogon) va Surxondaryo viloyatlarida topilgan; 2) qurilish G.— CaSO40,5H2O — havoda tez birikadigan va tez qotadigan bogʻlovchi modda; tabiiy G.ni 140—190° t-rada pishirib olinadi. Qovushoq materiallar tayyorlashda, gips-beton, gips-beton buyumlar, koshinkor toshlar, boʻyoqlar i.ch.da, tibbiyotda (gips bogʻlovchilar tayyorlashda), haykaltaroshlikda, suvoqchilik ishlarida ishlatiladi. Gips-beton buyumlar - qurilish gipsi va gips-beton asosida tayyorlanadigan qurilish buyumlari. Ulardan toʻsiq plita va panellar, pol ostiga yotqiziladigan plitalar, sanitariya-texnikasi kataklari, shamollatish (ventilyatsiya) bloklari, qoplama listlar (gipsli quruq suvoq) ishlab chiqariladi. Gips-betondan tayyorlanadigan toʻsiq panellari havo namligi 60% dan oshmaydigan xonalarda ishlatiladi. Turar joy binolari uchun ishlatiladigani tutash qilib yoki eshik oʻrni va framugalar qoldirib, 6 m uzunlik, 3 m balandlik, 80—100 mm qalinlikda ishlab chiqariladi.
2.Gazlarni tozalash - sanoat korxonalaridan ajralib chiqayotgan gazlarni ortiqcha (qattiq, suyuq va gaz holidagi) aralashmalardan xoli qilish jarayoni. I. ch. jarayonlarida hosil boʻladigan gazlar tarkibida har xil qoʻshimcha moddalar boʻlishi tabiiy. G. t. natijasida qimmatbaho mahsulotlar ushlab qolinadi, keyingi qayta ishlash jarayoniga yomon taʼsir qiladigan yoki apparatlarni yemiradigan zararli moddalar ajratiladi, tashqi havoga chiqadigan iflosliklar kamaytiriladi. G. t.da gazlardagi qoʻshimcha moddalarni suyuqliklarga yuttirish (adsorbsiya); elektrostatik kuchlar taʼsirida yoki ogʻirlik kuchi taʼsirida choʻktirish; suv bilan tozalash; filtrlash usullaridan biri; absorber, adsorber va b. apparatlar ishlatiladi.Issiqlik almashinuvchilari va gaz qozonlari shkaladan eng ko'p ta'sirlanadi, qattiq suv ularga boshqa suv isitgichlariga qaraganda ko'proq ta'sir qiladi. Muammo global miqyosda bo'lib bormoqda, chunki qozon uchun u nafaqat shkala, balki ohaktosh ham bo'lishi mumkin. Devorlarga qo'shimcha ravishda, suv bilan ta'minlangan va chiqariladigan quvurlar ta'sir qiladi, bu esa tozalash jarayonini sezilarli darajada murakkablashtiradi. Gaz qozoni mavsumiy biznes bo'lishiga qaramay, uning ishlash davrida u har 24 soatda bir vazifani bajaradi, ya'ni reyd doimiy ravishda yotqiziladi. Shuning uchun, har bir isitish davrining oxirida gazli qozonlarni shkaladan yuvish kerak.Eng noxush holatlarga duch kelmaslik uchun qo'shimcha ma'lumotlar bilan tanishib chiqishingizni va bilim bilan qurollangan holda muhim jihozlarning buzilishining oldini olishni tavsiya qilamiz. Gazli qozon murakkab va qimmat tizimdir. Agar choynak yoki kostryulkadan foydalansangiz, hosil bo'layotgan shakllanishlarga shubha qilish oson bo'lsa, unda bunday qurilma ichida va undan ham ko'proq quvurlarda buni qilish mumkin emas. Biroq, agar muammo ko'rinmas bo'lsa, unda u mavjud emas deb o'ylamang. Xuddi shu choynakni almashtirish bitta gazli qozonni almashtirishdan ancha arzon bo'ladi.Ular kosmik isitish va suv isitish uchun ishlatiladi. Odatda bu jarayonda yoqilg'i yoki elektr energiyasi ishtirok etadi. Bosim ostida, qurilma turiga qarab, bug 'hosil bo'ladi yoki suv isitiladi.
3.Oltingugurt yer po'stlog'ida 5·10–2 %ni tashkil etadi. S tabiatda erkin holatda ham, xilma-xil birikmalar tarkibiga kirgan holda ham uchraydi. Oltingugurtning eng muhim tabiiy birikmalari metall sulfidlar, masalan, FeS2-temir kolchedani, boshqacha aytganda, S kolchedani ZnS-aldama rux, PbS-qo'rg'oshin yaltirog’i, Cu2S-mis yaltirog'idir. Tabiatda gips CaSO4·2H2O, angidrid CaSO4, og'ir shpat BaSO4 minerallari juda ko’p tarqalgan. Oltingugurt, asosan konlardan tug’mi holatda qazib olinadi. Oltingugurt bir necha xil allotropik shakl o’zgarish hosil qiladi, ulardan odatdagi sharoitda eng barqarori rombik oltingugurtdir. Tabiiy oltingugurt kristali ana shunday shaklda bo'ladi. Rombik oltingugurt sariq tusli, zichligi 2,07g/sm3 ga teng, qattiq moddadir. U issiqlikni va elektr tokini yomon o'tkazadi, suvda erimaydi, ammo benzolda va ayniqsa vodorod sulfidda yaxshi eriydi. Oltingugurt, ko'pincha oksidlovchidir. U oksidlash xossalarini vodorod bilan reaksiyaga kirishganda namoyon qiladi, bu reaksiya qattiq qizdirilgan oltingugurt ustidan 350ºC chamasi temperaturada gaz holatidagi vodorod o’tkazilganda boradi: H2 + S = H2S
Oltingugurt qizdirilganda ko’pgina metallarni oksidlaydi, masalan,
2Al + 3S = Al2S3
Zn + S = ZnS
Oltingugurt juda aktiv metalloidlar bilan o'zaro ta'sir etganda qaytaruvchi rolini o'ynaydi, bunda musbat 6 yoki masbat 4 valentlik namoyon qiladi masalan:
S + 3F2 = SF6
S + O2 = SO2
Oltingugurt ba’zi bo’yoqlar, uglerod sulfid, oltingugurt xlorid, qora porox ishlab chiqarishda, pirotexnikada, shuningdek gugurt sanoatida ishlatiladi. Oltingugurtdan rezina sanoatida rezinani vulkanlash uchun foydalaniladi. Oltingugurtning turli birikmalari, shuningdek erkin oltingugurt qishloq xo’jaligi ekinlarining zararkunandalariga qarshi kurashda ishlatiladi. Vodorod sulfid. H2S tabiatda vulkan gazlarida va ba'zi mineral manbalarning suvida uchraydi. Oqsil moddalar chiriganda hamma vaqt H2S hosil bo'ladi. H2S laboratoriyada FeS ga HCl yoki suyultirilgan H2SO4 ta'sir ettirish yo'li bilan olinadi:
FeS + 2HCl = FeCl2 + H2S↑
Bu tenglama ionli shaklda quyidagicha yoziladi:
FeS + 2H+ = Fe2+ + H2S↑
Vodorod sulfid rangsiz gaz bo’lib, undan palag’da tuxum hidi keladi; u nihoyatda zaharlidir; H2S havoda yonib havo yetarli darajada kirib turganda oksidlanadi-da SO2 ga aylanadi:
2H2S + 3O2 = 2SO2 + 2H2O
60-variant
Do'stlaringiz bilan baham: |
