1-variant “Umumiy kimyoviy texnologiya” fanining mazmuni, predmeti va metodi. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va metodi

20-variant
1. Kimyoviy texnologiyada kataliz ahamiyati.
Tayanch so‘zlar: kimyoviy texnologiya, kataliz jarayoni, katalizator;
2. Nasoslar. Nasoslar va ularning turlari.
Tayanch so‘zlar: parrak, so‘rish, xaydash, nasos, g‘ildirak, afzalligi, tenglama, napor, tavsifi, proporsionallik, balandlik, kavitatsiya;
3. Uglevodli gazlar konversiyasi jarayonini fizik-kimyoviy asoslash.
1-savolga javob
Kataliz katalizator, deb ataluvchi modda vositasida kimyoviy reaksiya tezligining oʻzgarishidir. Reaksiyada ishtirok etayotgan reagentlardan farqli oʻlaroq, katalizator reaksiyaga kirishmaydi. Reaksiyani tezlatuvchi katalizatorlar musbat katalizator, sekinlatuvchilari esa ingibitor deyiladi. Katalizator faolligini oshiruvchi moddalar promouter, kamaytiruvchi moddalar esa katalitik zahar, deb ataladi. Katalizator reaksiyaga kirishuvchi modda (reagent)lar bilan bir qancha oraliq birikmalar hosil qilib, reaksiya nihoyasida miqdori va tarkibi oʻzgarmasdan ajralib chiqadi. Kataliz (yun. katalysis — buzilish, parchalanish) — kimyoviy reaksiyalar tezligining baʼzi moddalar (katalizatorlar) taʼsirida oʻzgarishi. Katalizator reaksiyaga kirishuvchi modda (reagent)lar bilan bir qancha oraliq birikmalar hosil qilib, reaksiya nihoyasida miqdori va tarkibi oʻzgarmasdan ajralib chiqadi. Katalizator sifatida turli xil moddalar (gaz, suyuqliklar va qattiq moddalar) ishlatilishi mumkin. Reagentlar va katalizatorlarning fazaviy holatiga qarab katalitik jarayonlar, asosan, gomogen va geterogen K.ga boʻlinadi. Bundan tashqari, mikrogeterogen, fermentativ katalitik jarayonlar ham mavjud. Gomogen K.da reagentlar bilan katalizator bir jinsli aralashma hosil qiladi. Reaksiya gaz yoki suyuq fazada boradi. Katalizator sifatida atomlar, ionlar, molekulalar ishtirok etishi mumkin. Bunday katalitik jarayon mexanizmini sharxlash uchun oraliq moddalar nazariyasi ishlab chiqilgan. Bu nazariyaga asosan, reagentlar katalizator bilan beqaror oraliq moddalar hosil qiladi. Soʻngra bu moddalar parchalanib katalizator qayta tiklanadi (regeneratsiya). Geterogen K.da katalizator sifatida qattiq moddalar ishlatiladi. Ularning sharsimon, granulasimon, spiralsimon va b. turlari maʼlum. Shuningdek, bu katalizatorlar tarkibiga koʻra, bir, ikki yoki koʻp komponentli, holatiga qarab oksidsimon, metallsimon boʻladi.
2-savolga javob
Суюқлик окимининг трубалардаги ҳаракатлантирувчи кучи гидравлик машиналар ёки насослар оркали ҳосил килинади. Hасос электр двигателрдан механиқ энергия олиб,уни суюқликнинг ҳаракатланаётган оким энергиясига айлантириб, босимни оширади. Hасослар халк хужалигининг барча сохаларида: машинасозликда, металлургияда, кимё саноатида, ер ишларини гидромеханизация-лаштиришда ва кўпчилик бошқа тармокларда кенг қўлланилади. Насослар асосан икки турга: динамик ва хажмий насосларга бўлинади. Динамик насосларда суюқлик ташки куч таoсирида ҳаракатга келтирилади. Hасос ичидаги суюқлик насосга кириш ва ундан чикиш трубалари билан узлуксиз богланган бўлади. Суюқликка тасир киладиган кучнинг турига кура, динамик насослар парракли ва ишкаланиш кучи ёрдамида ишлайдиган насосларга бўлинади. Парракли насослар уз навбатида марказдан қочма ва пропеллерли насосларга бўлинади. Марказдан қочма насосларда суюқлик иш гилдиракларининг марказидан унинг четига караб ҳаракат килса, пропеллерли насосларда эса суюқлик гилдиракнинг уки йуналишида ҳаракат килади. Ишкаланиш кучига асосланган насослар икки хил(уюрмавий ва окимли) бўлади.Уюрмавий ва окимли насосларда суюқлик асосан ишкаланиш кучи таoсирида ҳаракатга келади. Хажмий насосларнинг ишлаш принципи суюқликнинг маҳлум бир хажмини ёпик камерадан итариб чикаришга асосланган. Хажмий насослар жумласига поршенли, плунжерли, диафрагмали, шестерняли, пластинали ва винтсимон насослар киради.