1-variant Leksikologiya va uning turlari haqida ma’lumot bering

25-variant

1. Leksemaning uzual ma’nolari haqida ma’lumot bering.
Uzual ma’no leksemaning mazmun mundarijasida bor bo'lgan leksik
ma’nodir. U til egasi bo'lgan xalq tomonidan tan olingan, demak,
ko'pchilikka tushunarli bo'lgan ma’no hisoblanadi. Masalan, tozalamoq
leksemasining mazmun mundarijasida quyidagi leksik (uzual) ma’nolar bor:
1) «kir, chang, ifloslik va shu kabilardan xoli qilmoq» (tish tozalamoq,
idishlami tozalamoq, uyni tozalab supurmoq kabi): Yo Ichi ularga beda tashladi.
Keyin kurak va supurgi olib otxonani tozalay boshladi («Qutlug' qon»dan);
2) «aralashmalardan, keraksiz, ortiqcha narsa va qismlardan xoli qilmoq»
(spirtni tozalamoq, dalanig о ‘zapoyalardan tozalamoq kabi): Anvar gullarni
sugbrishf о 't/amiyulib tozalash vazifasini о \zj bajardi («Mehrobdan chayon»dan).
2. Leksik ma’noning semantik tarkibi haqida ma’lumot bering.
Sо’zning semantik tarkibi shu sо’zga xоs bо’lgan ikki hоdisani: leksik ma’nо va qо’shimcha оttenkani о’z ichiga оladi. Sо’zning semantik tarkibiga alоqadоr bо’lgan mana shu hоdisalarni о’rganuvchi sоha semasiоlоgiya deyiladi.Leksik ma’no leksemaning mazmun
planidagi yaxlit bir semantik butunlik bo’lsa-da, keyingi vaqtlarda bu butunlik tarkibida
ma’lum ma’no qismlari –
semalar
borligi aniqlanmoqda. Masalan,
daraxt

leksemasining leksik ma’nosida quyidagi semalar borligini ko’ramiz: 1)
«predmet», 2) «o’simlik», 3) «ko’p yillik o’simlik», 4) «yerda o’suvchi», 5)
«yog’ochlashgan tanali», 6) «ildizli», 7) «shox-shabbali», 8) «bargli». Bu
semalar birlashib,
daraxt
leksemasining leksik ma’nosini shakllantiradi. Leksik
ma’noning semasiologiyada
semema
deyilishi ham shundan.
Semalar ma’no xususiyatiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
1.Atash semalari (denotativ semalar).
2.Ifoda, tasvir, qo’shimcha ma’no semalari (konnotativ semalar)
3.Vazifa semalari (funksional semalar
3. Boshini xam qilmoq-uyat nomusdan boshini kotarolmaydigan holatga tushdi,,
boshini qayerga urmoq-nima qilishini bilmay qolmoq karaxt bolish,
boshini qotirmoq-gangib qolmoq,
boshi oqqan tomonga-duch kelgan tarafga iboralarini semantik tahlil qiling.