1-variant boshqaruv hisobining paydo bo’lishi va unga bo’lgan zaruriyat

4. узгарувчан харажатлар харажатларнинг барчаси (мех^нат харажатла-
ри, материал ва хом ашё харажатлари) шартли-узгарувчан ха-
ражатларга киради. Умум ишлаб чикрриш харажатларининг х,ам
бир крнчаси (электроэнергия, ёкдлги ва ш.к.) шартли-узга-
рувчан харажатларга киради.



30-variant Javoblar
Сутни қайта ишлаш кoрxoнaсининг 2019 йил учун умумишлaбчиқaриш xaрaжaтлaрини тaқсимлaш (тaқсимлaш бaзaси-aсoсий ишлaб чиқaриш xoдимларининг иш ҳaқи xaрaжaтлaри)

Мaҳсулoт турлaри	Aсoсий ишлaб чиқaриш  xoдимлaрининг мeҳнaт ҳaқи  xaрaжaтлaри		Умумишлaб  чиқaриш xaрaжaтлaри,  минг сўмдa
	минг сўмдa	% дa
1	2	3	4
Сaриёғ, килoли	13786	28,0	129982
Бринзa, ёғли	7059	14,0	64914
Пишлoқ "Турист"	23441	47,0	170612
Сут, 2,5%	2180	5,0	20953
Қaтиқ	3201	6,0	29748
Жaми:	49667	100	416209

Ушбу жaдвaлдaн кeлиб чиқиб, билвoситa xaрaжaтлaр тaқсимoтининг асoси сифaтидa қуйидaгилaрдaн фойдалaниш мумкин:

— aсoсий ишлaб чиқaриш xoдимлaрининг меҳнат ҳaқи xaрaжaтлaри;
— мeҳнaтнинг мeъёрий бeвoситa xaрaжaтлaри;
— кoрxoнaдaги муaйян тexнoлoгик жараёндa қaтнaшувчи xoдимлaрсoни.

1. 
   Transfert baho korxona ichida bir javobgarlik markazidan boshqa javobgarlik markaziga o'tkaziladigan mahsulot (materiallar, yarim tayyor mahsulotlar, tayyor mahsulotlar) yoki xizmatlar bahosini aniqlash uchun foydalaniladigan bahodir.
   

Korxona ichki bo'linmalari o'rtasida transfert baholarni shakllantirishda uni belgilash usullariga alohida etibor qaratish zarur: Transfert baholarni belgilashning quyidagi usullari mavjud:
- bozor bahosi;
- to'liq tannarx plyus foyda (to'liq tannarxdan % sifatida);
- o'zgaruvchan xarajatlar plyus foyda (o'zgaruvchan xarajatlardan %sifatida);
- tomonlarning o'zaro kelishuvi asosidagi shartnomaviy baho;
- toliq yoki qisqartirilgan tannarx.
Korxona boshqaruvchilari, bo'linma-sotuvchilar va bo'linma-xaridorlarning talablariga birdek javob beradigan yagona transfert baho mavjud emas. Amaliyotda korxonalarning bir qismi shartnomaviy bozor bahosidan transfert baho sifatida foydalanadi, boshqa bir qismi esa "to'liq tannarx plyus foyda" usulidan foydalanishni afzal ko'radi.
Mahsulot (ish, xizmat)larning shartnomaviy bozor bahosi hajmi qulay transfert baho hisoblanadi, chunki bu baho har bir markazning foydasini mustaqil xo'jalik birligi sifatida tahlil qilib chiqish imkoniyatini yaratadi.
Agar tashqi bozorda baho aniq bo'lsa (masalan, yangi mahsulot turiga muqobil tovarlar bozori bo'lmaganda va baho oldindan belgilanmagan bo'lsa), unda "to'liq tannarx plyus foyda", yani, to'liq tannarxdan foiz sifatida olingan bahoni qo'llash lozim bo'ladi, chunki bunday baho bozor bahosiga yaqin hisoblanadi va bo'linmalar faoliyati kamchiliklarini aniqlashga imkon tugdiradi.

2. 
   Xo’jalik yurituvchi subyektlarda buxgalteriya hisobini rivojlantirish ularda boshqaruv hisobini tashkil etishning istiqbolli usullaridan foydalanishga bevosita bog’liq.
   

Xalqaro tajribada korxonalarda boshqaruv hisobini tashkil etishning quyidagi ikkita tizimi mavjud:

• 
  Avtonom
  
• 
  Integratsiyalashgan
  

Integratsiyalashgan va avtonom hisob tizimlarini tashkil etish maqsadi, tamoyillari va vazifalari hamda ularning kompyuterlashtirish darajasi korxonaning yagona hisob yuritish siyosatida belgilab qo’yiladi.
Boshqaruv hisobini tashkil etishninh avtonom tizimining xususiyati shundaki, unda moliyaviy va boshqaruv hisobi chegaralari aniq belgilangan bo’ladi. Bunga ko’ra, moliyaviy hisobda xarajatlar iqtisodiy elementlari bo’yicha, boshqaruv hisobida esa kalkulyatsiya moddalari bo’yicha tasniflanadi. Boshqaruv hisobida xarajarlar hisobini olib boorish uchun 9100-“Sotilgan mahsulot (Tovar, ish, xizmat) tannarxi hisobi schotlari”, 9400-“Davr xarajatlari hisobi” kabi transit schotlardan foydalaniladi.
Savdo korxonalarida avtonom hisob tizimini tashkil etishda mahsulot sotishdan olingan tushum moliyaviy hisobda ham, boshqaruv hisobida ham aks ettiriladi. Bunda moliyaviy hisob xarajat va daromadlar hisobini olib boradi. Bu holat hisob axborotlaridan tashqari foydalanuvchilar uchun soliq to’lovlari haqidagi ma’lumotlarni olishga yordam beradi.
Integratsiyalashgan hisob tizimida xo’jalik muomalalarini ifodalashda transit schetlardan emas, balki yagona schotlar tizimidan foydalaniladi. Bunda qoldiqqa ega bo’lgan schotlar bir vaqtning o’zida ham moliyaviy hisobga, ham boshqaruv hisobiga tegishli bo’ladi.
5
1360870*18%=244956,6
1360870+244956,6=1605826,6
D-t K-t Summa
2910 6010 1360870
9020 4010 1605826,6
9120 2910 244956,6
31-variant

1. 
   Mehnatga haq to’lash shakllari
   
2. 
   Segmentar hisobotining mohiyati, ahamiyati va uni tashkil etish qoidalari.
   
3. 
   Xarajatlar haqida tushuncha.
   
4. 
   Ombor mudiri qanday nomdagi hisobotni topshiradi va unda qanday ma’lumotlar aks ettiriladi?
   
5. 
   Iyul oyida korxona 3 000 000 so’mlik tovarni naqd pulga, 24 000 000 so’mlik tovarini pul o’tkazish (naqd pulsiz) yo’li bilan sotdi. Xo’jalik muomalasiga doir buxgalteriya yozuvlarini bering.