1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

3. DİLÇİLİK VƏ FİZİKA
Fizika (yunanca physis – təbiət) – təbiət hadisələrinin 
ümumi qanunauyğunluqları, materiyanın hərəkət qanun-
ları, ümumi xassələri və quruluşu haqqında elmdir. Bu 
elmdə fiziki hadisələr öyrənilir. Fiziki hadisə geniş anla-
yışdır, buraya təbiətin bir sıra hadisələri aiddir.
Fizikanın tədqiq etdiyi hadisələrdən biri də təbiətdə 
mövcud olan səslərdir. Dilçilik dilin səslərini öyrənərkən 
fizikanın akustika sahəsinin nailiyyətlərindən də istifadə 
edir, bunun nəticəsində hər iki elm arasında əlaqə yaranır. 
İnsan və səs probleminin həllində dilçilik bir sıra elmlərlə, 
o cümlədən fizika ilə əlaqəyə girir. Fizikaya müraciət etmə-
dən bu problemi həll etmək qeyri-mümkündür. Fizikanın 
müəyyən etdiyinə görə, səs maddənin titrəməsi nəticəsin-
də əmələ gəlir. Təbiətdəki hadisələr çox rəngarəng və son 
dərəcə mürəkkəbdir. İnsan nitqini təşkil edən səslərin də 
hər biri, təbiətdəki səslər kimi, ümumi və özünəməxsus 
əlamətlərə malikdir. Dilçilikdə danışıq səslərinin yaran-
ma mənbəyi, səbəbi, yayılma mühiti və s. məsələlər tədqiq 
olunur. Bu məsələlərin dəqiq elmi tədqiqi fizikanın akusti-
ka bəhsinin köməyi ilə başa çatır.
Akustika (yunanca akustikos – eşitmə) fizikanın səs ha-
disələrini və onların digər fiziki hadisələrlə qarşılıqlı təsirini 
öyrənir. XIX əsrdə Avropa alimi Helmholts nitq səslərinin 
fiziki təbiətini öyrənmişdir. Sonralar bu sahədəki tədqiqat-
ların inkişafı akustik dilçilik termininin meydana gəlməsinə 
səbəb olmuşdur. Həmçinin dilçilər səs dalğası, səs rəqsi, tembr, 
vurğu, intonasiya, sintaqm, səs tonu, səs gücü və s. onlarca belə 
dil hadisəsinin mahiyyətini eksperimental fizikanın köməyi 
ilə mənimsəyir və ondan istifadə edə bilirlər. Müasir Azər-
baycan dilinin fonetik quruluşunda səslərin akustik xüsu-
siyyətlərini eksperimental fizikanın son nailiyyətləri əsasın-
da daha dərindən öyrənməyə ciddi ehtiyac duyulur.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
172