1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

8. DİLÇİLİK VƏ SOSİOLOGİYA
Sosiologiya – cəmiyyətin ən çox müasir problemləri 
ilə məşğul olan elmdir. Sosiologiya ilə dilçilik öz əlaqələ-
rini sosiolinqvistika sahəsində tapmışdır. Dilçilik elmi 
yaranandan dil və cəmiyyət problemi həmişə diqqət 
mərkəzində durmuşdur. Hər hansı bir cəmiyyətdə dil 
ictimai biliklərin mənbəyi, qoruyucusu və ötürücüsü ro-
lunu oynamışdır. Cəmiyyətdə dilin sosial funksiyasının 
öyrənilməsinə marağın uzun bir tarixi vardır. Hələ qədim 
yunan filosofları dilin sosial xarakterli problemini onun 
mənşəyi məsələsi ilə bağlı götürürdülər. Lakin nəzəri 
dilçiliyin meydana gəlməsindən sonra alimlər bu prob-
1
Ə.Dəmirçizadə. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi. I hissə, Bakı, 1979,, səh. 29-30.
2
M.Breal. Essai de semantique. Science des significations, Paris, 1904, p. 112.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
166
lemə daha çox diqqət yetirərək dil tarixini xalqın tarixi ilə 
əlaqəli şəkildə öyrənməyə başlamışlar. Y.Qrimm, V.Hum-
boldt, F.İ.Buslayev, İ.İ.Sereznevski, İ.A.Boduen de Kurte-
ne, F. de Sössür, A.Meye, J.Vandriyes və başqa dilçilərin 
əsərlərində dilin sosial və fərdi tərəflərinə əsaslanmaqla 
linqvistik tədqiqatlar aparılmışdır. Bütövlükdə XIX əsrdə 
dil faktları təsvirçilik yolu ilə təsvirə cəlb olunmuş, dilin 
cəmiyyətdə ünsiyyət vasitəsi rolunu oynaması problemi-
nin öyrənilməsi isə linqvistik tədqiqatlardan kənarda qal-
mışdır. XIX əsrin ikinci yarısından etibarən alimlər dilin 
sosial tarixinə və başqa məsələlərinə toxunmalı olmuşlar. 
F.Engelsin “Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mən-
şəyi”, “Frank dialekti” adlı əsərlərində sinifsiz cəmiyyət-
də dilin ictimai funksiyası, dil əlaqələrinin xarakteri, in-
san cəmiyyətinin meydana gəlməsi məsələlərinin şərhinə 
geniş yer verilmişdir.
Sosiolinqvistik tədqiqatlar XX əsrin 60-cı illərindən 
etibarən daha böyük sürətlə artmağa başlamışdır. Bu sahə-
də nəşr olunan əsərlər
1
dilçiliklə sosiologiyanın əlaqəsini 
daha da gücləndirmişdir. Həmin əlaqələr nəticəsində so-
siolinqvistikaya dair maraqlı ideyalar meydana gəlmiş, dil 
və sosial quruluş, dil sosial amil kimi, dil və millət, dil və 
mədəniyyət, dil və şəxsiyyətin sosiologiyası kimi sosio-
linqvistikanın nəzəri problemləri ilə yanaşı, bir çox digər 
problemləri və metodları da tədqiq olunmuşdur.
1
Bax: В.А.Аврорин. Проблемы изучения функциональной сторны языка. Л., 1975; 
Л.Б.Никольский. Синхронная социолингвистика (теория и проблемы), М., 1976; 
А.Д.Швейцер. Современная социолингвистика. Теория, проблемы, методы. М., 1976; 
Ю.Д.Дешериев. Социальная лингвистика. М., 1977; Л.П.Крышнаева, Д.Н.Шмелев. 
Социально-лингвистические исследования. М., 1976; Научно-техническая революция 
функционирования языков мира. Под редакцией И.К.Белодеданного. М., 1977; Соци-
альная и функциональная дифференциация литературных языков. М., 1977; Языковая 
политика в евроазиатских странах. М., 1977 və s.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
167