1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

C. DİLÇİLİK ŞÖBƏLƏRİNİN NÖVLƏRİ
Dillərdəki bütün hadisə və proseslər müxtəlif cəhət-
dən və müxtəlif məqsədlərlə öyrənilir. Tədqiqatın məqsədi 
bəzən dilin indiki vəziyyətinin, bəzən keçmişdə bu və ya 
başqa hadisənin təşəkkülü və inkişafını, bəzən də dillər-
dəki oxşar və fərqli cəhətləri meydana çıxarmaq, onları ay-
dınlaşdırmaqdan ibarət olur. Bu cəhətlərə müvafiq olaraq 
dilçiliyin şöbələrindən əksəriyyəti tədqiqatın məqsədinə 
görə üç növə ayrılır: a) tarixi-diaxronik, b) müasir-sinxro-
nik, c) müqayisəli. Bunu aydın təsəvvür etmək üçün dilçili-
yin konkret bir şöbəsinin, məsələn, morfologiya şöbəsinin 
növlərə bölünməsi və onların qarşısında duran məqsəd-
dən bəhs etmək kifayətdir.
Tədqiqatın məqsədinə görə dilçiliyin morfologiya şö-
bəsinin 3 növü vardır.
1. TARİXİ MORFOLOGİYA
Tarixi morfologiyada konkret dillərin morfoloji sis-
temi izlənilir. Burada morfoloji hadisələr, onların dəyişil-
məsi və inkişaf etməsi tarixi baxımdan öyrənilir. Məlum-
dur ki, müasir dillərdən hər biri yarandığı dövrdən in-
diyə qədər müəyyən inkişaf yolu keçmişdir. Bu prosesdə, 
şübhəsiz ki, dillərin morfoloji sistemində də bir sıra dəyi-
şikliklər baş vermişdir. Məsələn, bizim dilimizdə işlənən 
əvəzliklər tarixən heç də müasir şəkildə olmamışdır. III 
şəxsin təkini bildirən o əvəzliyi vaxtilə ol formasında iş-
lənmişdir və s. Dildə olan bütün bu tipli dəyişikliklər öy-
rənilərkən onun ümumi inkişaf tarixi nəzərə alınır, hər 
bir dəyişikliyin və inkişafın əsasları, obyektiv səbəbləri 
aydınlaşdırılır
1
.
1
Tarixi morfologiya haqqında geniş məlumat almaq üçün prof. H.Mirzəzadənin “Azərbay-
can dilinin tarixi morfologiyası” kitabına baxmaq olar.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
292