1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Ensiklopedik lüğətlərdə müəyyən əşya, hadisə və 
ya anlayış geniş şərh edilir; tarixi şəxsiyyətlərə dair elmi 
məlumatlar verilir, onların fəaliyyətlərindən yığcam bəhs 
olunur. Ensiklopedik lüğətlərdə bəhs edilən məsələyə aid 
şəkillərdən istifadə olunur ki, bu da belə lüğət tipini səciy-
yələndirən əlamətlərdən biridir.
Ensiklopedik lüğətlərin iki növü vardır: ümumi ensik­
lopedik lüğət və sahə ensiklopedik lüğəti.
Ümumi ensiklopedik lüğətə “Böyük Sovet Ensiklope-
diyası”, “Kiçik Sovet Ensiklopediyası” lüğətlərini, müxtəlif 
elm sahələrinə aid lüğətə isə “Ədəbiyyat ensiklopediyası”, 
“Tibb ensiklopediyası” və s. lüğətləri misal göstərmək olar.
Linqvistik lüğətlərdə sözlər şərh edilir. Bu tip lüğət-
lərdə söz və ifadələrin mənşəyi, inkişaf tarixi, qrammatik 
cəhətləri, nitqdə işlənməsi aydınlaşdırılır. Həmçinin bura-
da sözün mənası və onun çalarları izah olunur. Hər bir sö-
zün düzgün yazılış və düzgün tələffüz qaydaları göstərilir.
Linqvistik lüğətlər iki cür olur; a) birdilli linqvistik lü-
ğətlər; b) çoxdilli linqvistik lüğətlər.
Birdilli linqvistik lüğətlərin
1
məqsədi bu və ya digər di-
lin elmi cəhətdən öyrənilməsinə kömək etməlidir. Birdilli 
lüğətlərdən biri 1950–1965-ci illərdə çap edilmiş “Müasir 
rus ədəbi dilinin lüğəti”dir. Bu mükəmməl lüğət 17 cild-
dən ibarət olub, 120 min 480 sözün şərhini əhatə edir.
1
Sözlüyü lüğətdən fərqləndirmək gərəkdir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
288
Çoxdilli linqvistik lüğətlərin əsas məqsədi tərcümə 
işinə, bu və ya başqa qeyri-ana dilinin öyrənilməsinə xid-
mət etməkdən ibarətdir. Çoxdilli lüğətlər ikidilli, üçdilli 
və daha çoxdilli olur. 1806–1817-ci illərdə Almaniyada 
İ.K.Adelunq və İ.S.Faterin redaktorluğu ilə çap olunmuş 
“Mitridat, yaxud ümumi dilçilik” (“Mithridates, oder al-
lgemeine Sprachkunde”) adlı lüğətdə, təxminən 500 dil 
və dialektdən misallar verilmişdir. 4 cilddən ibarət olan 
“Mitridat” dünyada ən zəngin lüğətlərdən biri hesab 
olunur.
Linqvistik lüğətlərdə dil materialları müxtəlif aspekt-
də və müxtəlif məqsədlə bağlı şərh olunur. Buna görə də 
indiyə qədər linqvistik lüğətlərin bir sıra növləri yaranmış-
dır. Məsələn, izahlı lüğət, tərcümə lüğəti, sinonimlər lüğəti, 
omonimlər lüğəti, frazeoloji lüğət, dialektoloji lüğət, terminoloji 
lüğət, etimoloji lüğət, tarixi lüğət və s.
Keçmiş SSRİ xalqlarının dillərinə aid onlarca həm 
linqvistik nəzəri, həm də linqvistik tədris lüğətləri yaradıl-
mışdır. Hazırda bütün milli dillərin tam və normativ linq-
vistik lüğətlərinin yaradılması dilçilik elminin qarşısında 
duran mühüm vəzifələrdəndir.