1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

7. SİNONİM SÖZLƏR
Dildəki mürəkkəb semasioloji hadisələrdən biri sino-
ni mikadır. Bu hadisə nəticəsində dildə omonimlərin əksinə 
olaraq, mənaca ya eyni, ya da bir-birinə yaxın olan sinonim 
sözlər əmələ gəlir. Məsələn:
Ayazlı, şaxtalı bir qış axşamı
Yeddi yoldaş olub yola düzəldik. (S.Vurğun)
Bu misralardakı “ayaz” və “şaxta” sözləri formaca müx-
tə lif, mənaca bir-birinə yaxın sözlərdir. Yəni “ayazlı” və “şax­
talı” sözlərinin ikisi də “soyuq hava” anlayışını ifadə edir.
Yaxud:
Canına keçdikcə odun istisi
Qolları tərpənir, qımıldanırdı. (S.Vurğun)
Buradakı “tərpənir” və “qımıldanır” sinonimləri, de-
mək olar ki, eyni mənalı feillər əsasında əmələ gəlmişdir.
Dildə sinonimik münasibət həm sözlər, həm sözlə ifa-
dələr, həm də söz və ifadələrlə qrammatik vahidlər arasın-
da mövcud ola bilər. Buna əsasən sinonimləri iki tipə böl-
mək olar: 1) lüğəvi sinonimlər, 2) qrammatik sinonimlər. 
Lüğəvi sinonimlər özləri də iki növə ayrılır: a) leksik sino-
nimlər; b) frazeoloji sinonimlər. Leksik sinonimlik hadisə-
si ancaq sözlər arasında baş verir. Məsələn: sevinmək-şad­
lanmaq, durmaq-qalxmaq, qaçmaq-yüyürmək, əkmək-belləmək, 
zərif-incə, kobud-qaba, arzu-istək-dilək, yaş-nəm-sulu, igid-qo­
çaq-qəhrəman və s.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
221
Dildə sinonim sözlər arasındakı məna ya eyni, ya da 
yaxın olur. Bu baxımdan sinonimika hadisəsində də, an-
tonimlərdə olduğu kimi, mütləqlik və ya nisbilik ola bilər. 
Məsələn, “ürək-qəlb-könül, dünya-cahan-kainat, ölmək-vəfat 
etmək” və s. sözlər arasında tam məna eyniyyəti vardır. 
Buna görə də bu cür sinonimlər mütləq sinonimlər adlanır. 
Bir çox sinonim sözlərin mənaları arasında tam deyil, nisbi 
yaxınlıq özünü göstərir: sevinmək-şadlanmaq-gülmək; danış­
maq-demək-söyləmək; dadlı-ləzzətli və s.
Rus dilində də sinonimliyin müxtəlif dərəcələrinə rast 
gəlinir. Məsələn: печалиться-горевать-тосковать, удив-
ляться-изумляться, холод-мороз-стужа və s. Dildə elə müt-
ləq sinonimlərə rast gəlinir ki, onlar bir-birindən nə məna, 
nə də üslubca fərqlənir. Belə sözlərə dublet sözlər deyilir. Bu 
cür leksik dubletlər, əsasən, alınma sözlər he sabına əmələ 
gəlir. Dildə müəyyən anlayışı bildirən söz ola- ola bəzən 
başqa dildən həmin anlayışı eynilə bildirən baş qa bir söz 
alınır. Məsələn, Azərbaycan dilində səksən sayı ola-ola fars 
dilindən həştad sözü alınmışdır. Dillərin bu cür bir-birinə 
qarşılıqlı təsiri mənfi hal hesab edilməlidir.
Dildə hər sinonimik cərgədə bir əsas söz olur ki, buna 
dilçilikdə dominant deyilir. Sinonimlər dildə ən mühüm 
üslubi vasitələrdir. Bunlardan ədəbi dilin müxtəlif üslub-
larında istifadə olunur. Sinonimlər dildə təkrara yol ver-
məmək, fikri daha dəqiq, konkret, yığcam ifadə etmək, 
canlı, obrazlı, emosional nitq əmələ gətirmək və s. üçün 
işlənir.