|
Misr ehromlari — Misr (qohira yaqini)dagi meʼmoriy yodgorliklar saklangan shahar. qad. Misrning Memfis shahri hududida Misr firʼavnlari Xeops, Xefren va Mikerinlarga atab barpo etilgan ehrom (piramida)lar ansambli (miloddan avvalgi 3-asr).
Eng ulkan inshoot Xeops ehromi (balandligi 146,6 m, tomonlar asosi 233 m, meʼmori Xemiun) ohaktosh boʻlaklari (ogʻirligi 2,5 t dan 30 t gacha, hammasi taxminan 2300 ming dona) bilan qoplangan: Xefren ehromi (ohaktosh, balandligi 143,5 m, tomonlar asosi 215,25 m) yaqinidagi ibodatxonaning hashamatli zali qirrali ustunlar bilan bezatilgan. "Katta sfinks" (uz. 57 m, balandligi 20 m, miloddan avvalgi 3-asr) qoyalarda joylashgan. Mikerin ehromi (balandligi 62 m, tomonlar asosi 108,4 m) "Dunyoning yetti moʻʼjizasi" tarkibiga kirgan. Har bir ehromga sharqdan ibodatxonalar tutashgan boʻlib, ular oʻtish yoʻllari orqali bir-biri bilan bogʻlangan. Ibodatxonamaqbaralar (aslzodalarning 2-6-sulolalari dafn etilgan 7 mingdan ortiq qabrlar joylashgan), kichik exromlar, mastabalar bor.
Nil daryosi g'arbidagi Giza shahrida 4-Dinastiya paytida (er.av. 2575-2467 y.) qurilgan. Eng eski 7 mo'jizadan faqatgima Misr ehromlari shu paytgacha deyarli zararlanmasdan saqlanib qolgan. Ehromlardan eng katta - qirol Hufu, yoki katta Piramida deb ataladi. Uning egallagan maydoni 4.8 gektar (12 akr)ni tashkil etadi. qadimgi yunon tarixchisi Gerodotning yozishicha, ehromlar uchun 10 yil joy hozirlashgan, qirol qabri joylashgan ehromni tiklash uchun 20 yil davomida 100000 dan ortiq qul ishlatilgan.Ehromlarning eng yuksagi fir'avn Xufu (Xeops) piramidasidir. Uning balandligi 147 metr, bundan qariyb 5 ming yil ilgari, ua'ni miloddan avvalgi 28-asrda qurilgan. Xufu ehromining har bir tomoni 233 metrga teng, atrofini bir marta aylanib chiqish uchun bir kilometrga yaqin uo'l bosish kerak. Bu chrom silliqlab tarashlangan va jilo berilgan 2 million 300 mingta ohaktosh plitalaridan tiklangan. Har bir plitaning og'irligi ikki tonnaga yaqin. Kattaligi jihatidan Xufu ehromidan keyin fir'avn Xafra (Xefren) piramidasi turadi. U Xufu ehromidan 2 metr past. Bu fir'avnga tog'dek sag'ana ham karhlik qildi va u chrom oldida yaxlit qoya tiklatib, unga bosh qismi odam boshiga o xshatib ishlangan sher shaklini o'yishni buyurdi. Bu haykal Sfinks deb ataladi. Sfinks obrazi inson kabi donolik va sher kabi kuchlilik ramzini ifodalaydi. Mahalliy aholi uni «Abul Havl — dahshat otasi» deb yuritadi. Misrdagi bu topilmalar 20-asrda butun dunyoga mashhur bo'lib ketdi. Ayniqsa Tutanhomon sag'anasining topilishi juda katta shovshuvga sabab bo'ldi. Bundan 32 asr muqaddam yashagan bu fir'avnning piramidasi bizning kunlarimizgacha saqlanib qolgan ekan. Tutanhomon ehromi miloddan avval qanday qurilgan bo'Isa, olimlar ko'z o'ngida shundayligicha namoyon bo'ldi. Maqbara ichidan qadimgi Misr saroylariga oid anchagina boyliklar — oltin va kumushdan yasalgan haykalchalar, turli idishlar, muhrlar topildi. Maqbaradagi juda ko'r jihozlar, oltin buyumlarga va niqoblar bilan bezatilgan fir'avnning mo'miyolangan jasadiga ham qo'l tekkizilmagan edi. Tutanhomon boyliklari jahondagi ko'r mamlakatlarda namoyish qilindi.
MIXXAT — qadimda Old Osiyoda qoʻllangan, mix yoki ponachalarga oʻxshash chiziqcha (belgi)larni loy taxtachalarga oʻyib tushirishdan iborat ideografii yozuv turi, mil. av. 3ming yillik boshlarida shumerlar tomonidan yaratilgan. Bunda ayrim buyumlar va umumiy tushunchalarning nomi rasmlar bilan ifodalangan, mas, oyoq tasviri «yurish», «turish», «olib ketish» maʼ-nolarini anglatgan. Bunday belgilar miqdori 1000 tagacha yetgan. Shumer M. i dastlab yuqoridan pastga, keyinchalik gorizontal holda — chapdan oʻngga qarab yozilgan. Mil. av. 3ming yillikning oʻrtalarida Mixxatning soʻz-boʻgʻinli shakli paydo boʻlgan, belgilar mikdori 600 tagacha qisqartirilib, rasm-belgilar soddalashtirilgan. Ayni shu davrda shumer Mixxati akkadliklar (bobilliklar va ossuriyaliklar) tomonidan oʻzlashtirilib, somiy tillarga moslashtirilgan, belgilar soni 300 taga tushirilgan. Akkadliklar ishlab chiqqan Mixxat keyinchalik, mil. av. 2 — 1 ming yilliklar davrida bir qancha qoʻshni xalqlar tillari (xett, elam, urart, qad. fors va b.)ga moslashtirilgan holda qoʻllana boshlagan. Bu davrda Mixxatlar harftovushboʻgʻin yozuvlariga ancha yaqinlashib, shunday yozuvlarning kelib chiqishiga asos boʻlgan. Mil. av. 1ming yillik oxirlarida Mixxatlar oʻrnini oromiy yoʻzuvi egallagan.
Mixxatda bitilgan juda koʻp yodgorliklar — tarixiy yozuvlar, turli rasmiy hujjatlar, ogʻzaki ijod namunalari, lugʻatlar, ilmiy asarlar, diniy matnlar saqlanib qolgan. Turli xalqlarga mansub Mixxatlarni oʻrganish, deshifrovkalash 19-a. dan, aniqrogʻi, 1802-y. dan boshlanib, 20-a. ning oʻrtalarigacha davom etgan. Nemis, fransuz, ingliz, chex, rus olimlari Mixxatlarni deshifrovkalashda faol ishtirok etib, bu sohada koʻplab i. t. lar olib borganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
