B)( B A) bilan aniqlanuvchi to‘plam hamqaraladi.
А va В тўпламларнинг элементларидан тузилган барча мумкин бўлган
(a,b) ko‘rinishdagi juftliklar to‘plamiga А va В to‘plamlarning to‘g‘ri (Dekart) ko‘paytmasi
deyiladi va А×В ko‘rinishda belgilanadi.
( a, b) juftlikda aA va b B. Demak, А×В { ( a, b) a A , b B }.
Masalan: А{ 1, 2, 3 }, B{ a, b} bo‘lsa,
АХВ={(1, a); (1, b); (2, a); (2,b); (3,a); (3,b)} bo‘ladi.
4. To‘plamlar ustidagi amallar quyidagi xossalarga ega:
1). А АА, AAA idempotentlik;
2). A B B A, A B B A kommutativlik;
3). A(B C)(A B) C , A (B C)(A B) C assotsiativlik;
4). A(B C)(AB)(AC),A(BC)( A B) (A C) distributivlik;
5). Agar А В bo‘lsa, u holda А ВВ va А ВА bo‘ladi.
Biz faqat 4) ning birinchisini isbotlash bilan chegaralanamiz.
a).xA(B C) bo‘lsin, u holda xA yoki xBC. Faraz etaylik
xA bo‘lsin. U holda xА В va xАС. Demak, x(AB)(AC).
Endi xBC bo‘lsin. U holda xB va x С. Demak, xА В va xА С. Shuning uchun
ham x(AB)(AC). Shunday qilib,
A(B C) (A B) (A C).(1)
б). x(A B)(A C) bo‘lsa, u holda x A B va x A C. Bundan xA yoki xВ va xС.
Agar xA bo‘lsa, u holda xA(B C) bo‘ladi. Agarda xВ va xС bo‘lsa, xBC bo‘ladi
va shuning uchun ham xA(BC). Demak,
(AB) (AC) A(BC).(2)
(1) va (2) dan isbotlanishi talab etilgan tenglik kelib chiqadi.
5. To‘plamlar nazariyasida bo‘sh to‘plam va universal to‘plam deb ataluvchi to‘plamlar
muhim ahamiyatga ega. Birorta ham elementga ega bo‘lmagan to‘plamga bo‘sh to‘plam deyiladi
va ko‘rinishda belgilanadi.
Masalan: 1). Auditoriyadagi daraxtlar to‘plami;
2).х+10 tenglamaning natural sonlardagi yechimlari to‘plami;
3). O‘zbekiston hududidagi okeanlar (ummonlar) to‘plami va boshqalar bo‘shto‘plamga misol
bo‘ladi.
Qaralayotgan birorta to‘plamning hamqism to‘plami deb qaralmaydigan to‘plamga universal
to‘plam deyiladi va U harfi bilan belgilanadi.
Ixtiyoriy А to‘plam uchun АU bo‘lgani sababli AUU, AUA , shuningdek AA,
A bo‘ladi.
UA тo‘plamga А ning to‘ldiruvchisi (ya’ni to‘ldiruvchi to‘plami) дyeyiladi va A' bilan
belgilanadi.
Shuningdek, А В bo‘lsa, В\А to‘plamga А ni В gacha to‘ldiruvchi to‘plam deyiladi va
СAВВА ko‘rinishda belgilanadi.
Osonlik bilan ko‘rish mumkinki AA'U, AA', (A')
’
A va agar А В bo‘lsa, u
holda В'А' bo‘ladi.
(А В)'А' В' , (А В)'А' В' - to‘plamlar uchun de Morgan qonunlari o‘rinli.
6. To‘plamlar va ular ustida amallarni diagrammalar yordamida ifodalash qulay. Buning
uchun А to‘plam biror doira ichidagi elementlardan tuzilgan deb qaraymiz. U holdako‘ribo‘tilgan
amallar quyidagicha tasvirlanadi:
а) AB в) AB с) AB
d) ABe) А'f) AB
Do'stlaringiz bilan baham: |