1-tema: puqaraliq jámiyeti pániniń predmeti, obiekti, maqset hám waziypalari reje

1-TEMA: PUQARALIQ JÁMIYETI PÁNINIŃ PREDMETI, OBIEKTI, MAQSET HÁM WAZIYPALARI

Reje:

1. 
   Puqaralıq jámiyeti pániniń predmeti hám obıekti.
   
2. 
   Puqaralıq jámiyeti pániniń túsinikleri, nızamlıqları hám basqa pánler menen óz-ara baylanıslılıģı.
   
3. 
   Puqaralıq jámiyeti – rawajlanıwdıń eń joqarģı basqıshı
   

1. Puqaralıq jámiyeti pániniń predmeti hám obıekti.

Ģárezsizlikke eriskenimizden keyin bazar ekonomikasına tiykarlanģan ģárezsiz demokratiyalıq mámleketti qurıw, insan mápi, huqıq hám erkinlikleri, nızam ústinligi hámde mámleketimiz barliq puqaralari ushın nızam aldında teńlik támiynlenetuģın puqaralıq jámiyetti qáliplestiriw strategik maqset sıpatında belgilendi.

Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov «Biziń bas strategik maqsetimiz qatań hám ózgermes bolip, bazar ekonomikasına tiykarlanģan erkin demokratik mámleket qurıw, puqaralıq jámiyettiń bekkem tırnaģın qalawdan ibarat»¹ dep aytqan edi.

Puqaralıq jámiyeti túsinigi – adamzat jámiyetiniń ásirler dawamında qáliplesken aqili jemisi bolıp, insan huqıqları hám erkinlikleriniń jaģdayı menen belgilenedi. Puqaralıq jámiyettıń tırnaq tasın jaratıw hám onı ámelde qıliplestiriw ushın eń áwele ol haqqındaģı ideyalar genezisin, tiykarların biliw zárur. Puqaralıq jámiyeti belgili tiykarlar (ekonomikalıq, sociyallıq-siyasiy, huquqiy, mánawiy) jaratılģanda ģana qáliplesiwi múmkin. Bular tómendegilerden ibarat:

Ekonomikalıq tiykar - shaxs hám jamiyet mápleriniń ulıwmalıģina tiykarlanģan múlk formalarınıń hár túrliligi, ekonomikalıq plyuralizm, kóp ukladliliq, erkin bazar qatnasıqları. Qaysıdur jámiyetde oniń hár bir aģzası, qandaydur mulkke iye bolıwı, óz qálewinshe, jumsaw huqıqına iye bolıwı, jeke múlk qol qatılmaslıģi, mámleket tárepinen kepillengen isbilermenlik, miynet hám paydalanıw xızmeti erkinliginiń táminlengenligi.

sociyallıq-siyasiy tiykar – ģárezsiz mámleketlerdiń payda bolıwı, ekonomikalıq hám siyasiy hákimiyattıń ajratılıwı, Insanlardıń óz maqsetlerin qorģawı ushın belgili bir shólkemlerge birlesiwi, Hakimiyatlar turli oraylar, shólkemler, siyasiy institutlar qolında birlesken bolsa, olar bir-birin shekleydi hám teń salmaqlıqta uslap turadı. Siyasiy plyuralizm, mámleket hákimiyatı funkciyalarıniń áste aqırın puqaralıq jámiyeti institutlarına berip barılıwı. “Kushli mámleketten – kushli jámiyetke qaray” principiniń kóriniwi. Birinshi Prezidentimiz I.A. Karimov aytqanınday, “Puqaralıq jámiyet qurıw bir qansha wákillikli wazıypalardı mámleketten jergilikli hákimiyat organlarina, jáámáat dızilmelerine hám puqaralardıń ózin-ózi basqarıw organlarina basqishpa-basqish ótkeriwdi kózde tutadı”².

huqıqıy tiykar– insan ushun áhmiyetli bolģan azatlıq, teńglik, adalat qádriyatlardıń qarar tabıwı, yuridik teńliktıń táminleniwı hám olarģa huqıq hám erkinlikler beriw arqalı nızam jolı menen tán alınıwı. “Nızam húkimran bolģan jayda erkinlikde boladı” (A.Temur). “Ádalat – nızam ústinliginde” principiniıń ámel qılınıwı, puqaralar menen mámleket óz-ara huqıqlar hám minnetler arqalı baylanıslı. Puqaralardıń huqıqları hám erkinliklerine qol qatılmaydı, hesh kim olardı sudtıń qararısız ayıra almaydı yamasa sheklep qoya almaydı. Sonıń menen bir waqıtta puqaralardıń óz huqıq hám erkinliklerin ámelge asırıwı basqa puqaralardıń, mámleket hám jámiyettiń nızamlı máplerine qayshı kelmewi kerek”³.

mánawiy tiykar – insanlar óz qádir-qımbatina, jámiyettiń tiykarģı qadiriyatların qorģay alatuģın zárur bolģanda olar ushın gúrese alatuģın bolıwı, hújdan erkinligi, ádep ikramlılıq normalarına ámel qılıw, birden bir ideologiya dúnya qarasınıń jekke hákimliginiń ornatılmaģanı, sociyallıq processlerdi demokratlastiriwda tikkeley qatnasıwı, puqaralıq pozitsyasına iye ekenligi. “Dúnyaqaras azat bolmasa, sana qullıqtan qutılmasa, insan tolıq azat bolalmaydı. Rawajlanıw táģdirin mánawiy tárepten jetik adamlar sheshedi”⁴.

Ózbekstanda jańa jámiyetti rawajlandırıw reformaları processinde jáhándegi túrli mámleketlerde puqaraliq jámiyeti tiykarshılarınıń jaratılıwı túrli dárejede hám dáwirlerde ámelge asırılģanlıģınıń teoriyalıq hám ámeliy táreplerin, tájriybelerin úyreniw úlken áhmiyetke iye. Sebebi, puqaralıq jámiyetiniń bul progressiv tárepleri (principleri hám belgilerin) sınalģan tájriybe sipatinda ótiw dawirin óz basinan keshirip atırģan mámleketlerde puqaralıq jámiyetin qurıwda itibarģa alıwģa imkan beredi. Sol káz-qarastan qaraģanda puqaralıq jámiyeti pánin joqarı bilimlendiriwde oqıtiw actual máselelerdiń biri esaplanadı.

Puqaralıq jámiyeti pánin oqıtıw tiykarında mámlekette “Kúshli mámleketten – kúshli puqaralıq jámiyetike qaray” principi tiykarında reformalardı jánede tereńlestiriwge tiyisli tájriybeler hám basqa sociyallıq-gumanitar pánler bilimleri járdeminde tek ģana jańa jámiyette jasaytuģın emes, bálkim usı jámiyetti rawajlandırıwda tikkeley aktiv qatnasa alatuģın jas áwladtı tárbiyalawģa qaratılģan bilimler beriw názerde tutıladı.

Puqaralıq jámiyetin dúziw máseleleri hámme waqıt mámleketti rawajlandırıw, huqıq hám nızamnıń rolin kúsheytiw mashqalaların sheshiw menen tıģız baylanlslı.

Puqaralıq jámiyeti pániniń predmeti puqaralıq jámiyettiń qáliplesiwi, rawajlanıwı, hár bir milliy mámlekette puqaralıq jámiyettiń qarar tabıwınıń ulıwmalıq, ózine tán nızamlıqların úyreniwden ibarat.

Puqaralıq jámiyeti pániniń obıekti – bul rawajlanģan mámleketlerde hám Ózbekstanda puqaralıq jámiyettiń qáliplesiwi hám rawajlanıw processi esaplanadı. Bul process sociyallıq-siyasiy, ekonomikalıq hám mánáwiy tarawlardaģı túp ózgerislerdi ózinde sáwlelendiredi hám bir neshe on jıllıqlardı óz ishine alıp, onda puqaralıq jámiyettiń huqıqıy mámleket penen óz-ara uyģınlıqta rawajlanlw basqıshları teoriyalıq hám ámeliy kóz qarastan úyreniledi.

Puqaralıq jámiyeti pániniń predmeti – bul uzaq hám basqishpa-basqish tárizdegi tariyxıy rawajlanıw nátiyjesinen ibarat bolıp, puqaralıq jámiyeti qáliplesken hám rawajlanģan aralıq dáwir-bir neshe áwladlardıń jańa jámiyet qurıwdaģı qatnası, jámiyettanıwshı alımlardıń bul jámiyetti rawajlandırıwģa tiyisli teoriyalıq islenbeleri, Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov tárepinen Ózbekstanda puqaralıq jámiyeti qurıwdıń “Ózbek modeli”ne tán teoriyalıq káz-qaraslar, mámlekette puqaralıq jámiyetiniń rawajlanıw processinen ibarat.

Pándi oqıtıwdan maqset - talaba jaslar sanasında puqaralıq jámiyet haqqındaģı kóz-qaraslardı sińdiriw, olarda jámiyetti rawajlandırıwģa tiyisli ózinshe pikirlew kónlikpelerin qáliplestiriw, Watanģa sadıqlıq sezimlerin kúsheytiw den ibarat.