1-tema. Marketingtiń social-ekonomikalıq tiykarları

1-tema. Marketingtiń social-ekonomikalıq tiykarları


1.1.Marketing túsinigi hám onıń áhmiyeti
1.2. Marketingtiń tiykarǵı rawajlanıw basqıshları
1.3.Marketing teoriyasınıń koncepciyası hám onıń evolyuciyası
1.4. Marketing elementleri quramı hám marketing-miks túsinigi


1.1.Marketing túsinigi hám onıń áhmiyeti.
Marketing XIX ásirdiń aqırı hám XX ásir baslarında qarıydarlar talabın qanaatlandırıwǵa arnalǵan bolıp, kárxanalardıń óndiris-satıw, sawda háreketlerin shólkemlestiriw hám basqarıw sisteması sıpatında payda bolǵan.
İsbilermenlik xızmetinde qarar qabıl etiw hám onı islep shıǵarıwda isbilermenliktiń nátiyjeli quralı hám tiykarı bolıp, marketing esaplanadı hámde isbilermenlik xızmetin basqarıw sistemasında, onı shólkemlestiriwde jobalastırıw hám qadaǵalawda ayrıqsha áhmiyetke iye.
Marketing mazmunı hám terminologiyası jańalanıp baradı, biraq olar dáslep almasıw processin, tovar-pul qatnasıqlarınıń payda bolıwı, satıwdıń rawajlanıwı hámde tutınıwshılardı tovar hám xızmetler menen, ózara háreketi menen baylanısadı.
Marketing elementleriniń payda bolıwı XVII ásirdiń ortalarına barıp taqaladı. Bul dáwirge shekem tovarlardıń natural almasıw túrleri payda boladı, keyinirek marketing xızmetiniń birinshi elementleri, yaǵnıy reklama, baha, satıw formalarınıń rawajlanıwına alıp keledi.
1902-jıldan baslap AQShtıń Michigan, Kaliforniya hám İllinoys universitetlerinde marketing páni kiritilip, bul mashqalalar boyınsha lekciyalar oqıtıla basladı. Keyin ala marketing associaciyaları dúziledi.
1948-jıldan baslap marketing tovarlar hám xızmetler aǵımın islep shıǵarıwshıdan aqırǵı paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan xojalıq xızmetin hár qanday túrlerin ámelge asırıw sıpatında kórine basladı.
Marketing túsinigi bazar tarawındaǵı hár qanday xızmeti menen baylanıslı, sol sebepli marketing sóziniń awdarması hám kelip shıǵıwı keltiriledi (inglizshe market – bazar, ing – xızmet mánisin ańlatadı ).
AQSh hám basqa shet el mámleketler ekonomikalıq ádebiyatlarında marketing táriplewiniń kóp túrleri bar. Eń keń tarqalǵan marketing táriypleniwi, ol Amerika marketing associaciyası tárepinen berilgen bolıp, onıń mazmunı tómendegishe, yaǵnıy «Marketing sonday processten ibarat, onıń járdeminde oylanǵan ideya jobalastırıladı hám ámelge asırıladı, bahalar dúziledi, ideyalar, tovarlar hám xızmet kórsetiw háreketi hám satıwdı, ayırım shaxslar hám shólkemlerdiń maqsetleri almasıw járdeminde qanaatlandırıladı».
Marketingke alımlar hár qanday táriypler bergen, sonnan İ.K.Belyaevskiy bılay degen: «Marketing- bul bazardı úyreniw hám tártipke salıw, basqarıw sisteması». Jan-Jak Lamben bolsa marketingke bergen táriypi: «Marketing shólkemler hám adamlardıń qálewi hám mútájligin tovarlar hám xızmetlerdi erkin básekili almastırıwdı támiyinlew jolı arqalı qanaatlandırıwǵa baǵdarlanǵan sociallıq process», «Marketing – bul bir waqıttıń ózinde biznes filosofiyası hám aktiv process».
ICI kocerni basqarıwı baslıǵı Djon Xarvi Djons isbilermenlikte marketingke tómendegishe táriyp bergen: «Marketing – isbilermenliktiń tayanısh faktorı. Bul tek ǵana janılǵı emes, bálkim keme kompası».
Bul táriyplewlerden sonı aytıw múmkin, marketing – bul bazardı úyreniw, ol arqalı tutınıwshılarǵa tásir etiwden ibarat.
Talap hám usınıstıń óz-ara tásiri - bul ayrıqsha shaxslar yamasa topardıń mútájliklerin úzliksiz qanaatlandırıw processi bolıp esaplanadı. Bul process óz náwbetinde usınday social-ekonomikalıq kategoriyalardıń óz-ara tásirine tiykarlanadı, yaǵnıy olarǵa mútájlik, zárúrlik, talap, satıp alıw hám anıq tovar hám xızmetlerdiń tutınıwı (paydalanıwı) kiredi.
Bul túsinikler marketing túsinigine, mazmunın anıqlawǵa imkan beredi.
Mútájlik- insanda qandayda bir zattıń jetispewin seziw bolıp tabıladı.
Zárúrlik- individual shaxstıń mádeniy dárejesine tiykarlanıp arnawlı túrine mútájlik bolıp tabıladı.
Talap- bul satıp alıw quwatlıǵına iye bolǵan zárúrlik.
Tovar- bul zárúrlikti yamasa mútájlikti qanaatlandıratuǵın hámde bazarǵa itibardı tartıw, satıp alıw, isletiw yamasa tutınıw maqsetinde usınǵan nárseler bolıp tabıladı.
Házirgi dáwirde jáhán ádebiyatında marketingke berilgen eki mıńnan artıq táriyplew bar. Qánigeler ortasında marketingtiń qayta islep shıǵarıw processine qatnası máselesinde birden-bir pikir joq. Házir kóplegen shet ellik marketologlar zamanagoy marketing túsinigi, isbilermenlikke kiretuǵın xızmetti óz ishine alıwı kerek dep esaplaydı. Basqaları bolsa bunday anıqlamalardı biykar etip, almasıwdıń barlıq túrleri de marketing túsinigine iye emesligi hám marketing princplerin barlıq jaǵdaylarǵa usınıp bolmaslıǵın aytadı.
Ulıwma alǵanda marketingke tómendegishe anıqlama beriwimiz múmkin: Marketing- zárúrlik hám mútájlikti almasıw arqalı qanaatlandırıwǵa qaratılǵan insan hızmetiniń túri. Marketing payda bolıwınıń tiykarǵı sebeplerinen biri, bul óndiris kóleminiń artıp barıwı, jańa tarmaqlardıń payda bolıwı, tovar túrleriniń kóbeyiwi hám isbilermenler ortasında ónimdi satıw mashqalasınıń payda bolıwı.
Marketing tiykarında bazardı hár tárepleme úyreniw baǵdarlarınıń tiykarǵılarınan tómendegilerdi kórsetiw zárúr:
- talaptı úyreniw;
- bazar quramın anıqlaw;
- tovardı úyreniw;
- báseke sharayatların izertlew;
- satıw forması hám usılların analizlew;
Marketing kárxanalardıń bazarda islew usılı, bazar metodologiyası bolıp, tutınıwshılar hám olardıń talap usınısların úyreniw, olarǵa sáykes tovarlar jaratıw, baha belgilew, tovarlardı jetkerip beriw, satıw, xızmet kórsetiwdi shólkemlestiriw usılları, quralları, tártip qaǵıydaları jıynaǵı esaplanadı. Bulardıń barlıǵı birinshi tiykarǵı maqsetke talap penen usınıstıń óz-ara muwapıqlastırıwǵa xızmet etedi.