1-tema. Elementar fizika páni boyinsha túsinik. Tuwrí sízíqlí ózgermeli qozǵalís. Jobası

5. Materiya, waqıt, keńislik túsinigi, sanaq sisteması. Materiallíq tochka

Materiyanıń keńisliktegi hár qanday ózgerisine qozǵalıs delinedi. Materiya qozǵalısınıń eń ápiwayı túri mexanik qozǵalıs bolıp, ol deneler yaki dene bólekleriniń keńislikte bir-birine salıstırǵanda jıljıwın sıpatlaydı. Mexanikalíq qozǵalıstı keńislik hám waqıttan ajratilgan halda kóz aldımızǵa keltirip bolmaydı, sebebi hár qanday hádiyse keńisliktiń qanday da bir ornında hám qanday da bir waqıtta bolıp ótedi.
Qozǵalısı izertlenip atırǵan deneniń turli momentlerde keńisliktegi halatların anıqlaw ushın sanaq sisteması qabıl etiledi. Hár bir qozǵalıs bazı bir sanaq sistemasına salıstırǵanda qaralıwı kerek. Bazı bir deneni ılaqtırıp, onıń úyge salıstırǵandaǵı qozǵalısın kórsek, bul halda úy sanaq denesin quraydı. Sanaq sisteması ushın jáne saat mexanizmı hám koordinata sisteması alınadı. Koordinata sisteması sonday tańlap alınadı, bunda onıń baslanǵısh tochkası dene qozǵalısınıń izertlene baslaw tochkasına tuwrı keliwi kerek.
Materiallíq tochka degende, forması, ólshemi hám dúzilisi kórilip atırǵan másele ushın ahmiyetke iye bolmaǵan, biraq málim massaǵa iye bolǵan dene túsiniledi.