|
Soraw hám tapsırmalar:
1. Akademiyalıq jazıw páni haqqında nelerdi bilesiz?
2. Qaraqalpaq tilinde is júrgiziw tuwralı erkin pikiriǹizdi jazıń.
3. Ádebiy til normalarınıǹ túrlerine mısallar jazıp úyreniǹ.
4. Qaraqalpaq dástanlarınan tildiń kórkem súwretlew qurallarına mısallar jazıń.
5. Ilimiy jurnallardaǵı maqalalardan tańlap alıp, pikir jazıp úyreniń.
6.Qánigeligińiz baǵdarındaǵı ilimpazlar tuwralı aytıp beriń.
7. Jıynalıslarda bayanatshılardıń sóylewine erkin pikiriǹizdi jazıń.
8. Ápiwayı sóylesiw túrine kórkem shıǵarmadan mısallar jazıǹ?
Ádebiyatlar
1. Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиниӊ стилистикасы. Нөкис “Қарақалпақстан”, 1990.
2. Dáwletova U. Qaraqalpaq tili stilistikası. (lekciya tekst) Nókis, 2008.
3. Q. Dáwenov, M.Dáwletov. “Qaraqalpaq tili sintaksis stilistika“, Nόkis “Bilim“ 1998
4. A.Dáwletov, E. Berdimuratov “Qaraqalpaq tili“, Nόkis, “Bilim“ 2004
5. Esemurat Berdimurat ulı. Házirgi qaraqalpaq tili. Leksikologiya.Nόkis, “ Bilim“, 1994
6. N.Mahmudov., A.Rafiev., İ.Yuldashev. Mámleketlik tilde is júrgiziw. Nókis, 2005.
7. Berdimuratov E. Ádebiy tildiń funkcionallıq stilleriniń rawajlanıwı menen qaraqalpaq leksikasınıń rawajlanıwı. Nókis, 1973.
2-tema. Rásmiy stil. Is júrgiziw tili hám stili. Hújjetshilik таriyxı hám onıǹ rawajlanıwı. Hújjet túrleri hám ózgeshelikleri
Jobası:
1.Rásmiy-is qaǵazları stili
2.Hújjetshilik таriyxı hám onıǹ rawajlanıwı
3.Hújjet túrleri hám ózgeshelikleri
1. Rásmiy is qaǵazları stili
Rásmiy stil júdá turaqlı, óziniń belgili janrı, leksikası, frazeologiyası hám sintaksislik toplamlarına iye, bul stilde ózgermeytuǵın sóz hám toplamlar kóbirek qollanıladı. Rásmiy is qaǵazları stili quramına: arza, ómirbayan, maǵlıwmatnama, daǵaza, til xat, túsinik xat, buyrıq, shaqırıw xat, nızam, párman, shártnama, málimleme, deklaraciya, protokol, qarar, xabarlar, kelisim, óndirislik minezleme, akt, qatnas qaǵaz, jollamalıq gúwalıq, isenim xat, shaqırıw xat, telegramma h.t.b. kiredi.
Rásmiy stilde aytılajaq pikir konkret, anıq hám túsinikli bolıwı kerek, sebebi bul stilde hár qıylı hújjetler jazıladı. Bunday hújjetlerdiń mazmunı anıq bolıp, olar ádebiy tilde qáliplesken bir formada alıp barıladı, sonlıqtan da rásmiy stildiń ózine tán leksikalıq hám grammatıkalıq ózgeshelikleri boladı.
Leksikalıq ózgeshelikleri: 1. Rásmiy stil óziniń arnawlı terminologiyasına iye. Bundaǵı terminler ilimiy stildegi terminlerdey abstrakt xarakterde emes, al ámeliy áhmiyeti bar bolǵanlıqtan bir qansha konkret bolıp keledi: instrukciya, qatnas qaǵaz, telefonogramma, buyrıq, akt, protokol, kún tártibi, qarar, tıńlandı, maqullaw, soranıw, málim etiw h.t.b. 2.Leksika-frazeologiyalıq hám grammatıkalıq jaqtan belgili bir formada qáliplesken standart birlikler kóplep paydalanıladı: tıńlap hám talqılap, buyrıǵına muwapıq, esapqa ala otırıp, ruxsat etiwiǹizdi soranaman, sógis járiyalaw, qarar qabıl etiw hám.t.b. 3.Qısqarǵan atlıqlar kóplep paydalanıladı. NMPİ, prof, f.i.d., TITU NF hám t.b.
Morfologiyalıq ózgeshelikler: 1. Atawısh feyil formaları, hár qıylı qararlarda -sın//-sin affiksli buyrıq meyil formaları jiyi qollanıladı. Kún tártibinde, mákemeniń jıllıq esabın tıńlaw, esap qanaatlandırarlıq dep tabılsın.
Sintaksislik ózgeshelikler: 1. Gápler ıqshamlı, túsinikli bolıp, ondaǵı sózler tuwra orın tártibinde jaylasadı. Mısalı: maǵlıwmatnama jumıs islew ornına kórsetiw ushın berildi. 2. Geyde gápler quramalı bolıp, bir neshe birgelikli aǵzalar sanap kórsetiledi (kún tártibinde, statıyalarda, punktlerde hám t.b.).
Rásmiy stil adamlardıń jámiyettegi rásmiy islerdegi, keńse islerindegi, huqıq tarawlarındaǵı qatnaslarınan kelip shıqqan hám adamlar arasındaǵı rásmiy qatnasıqlardı bildiriw ushın xızmet etedi. Ol hámmege birdey ortaq bolıp qáliplesken konstrukciyalarǵa iye, sonlıqtan da bul stil basqa stillerden ańsat ajıralıp turadı. Rásmiy stil jazba tilde orınlı qollanılıwı kerek, al awızeki sóylew tili ushın olar ulıwma xarakterli emes.
Rásmiy stilde hár qıylı hújjetler arza, daǵaza, til xat, maǵlıwmatnama, isenim qaǵazı, akt, protokol, shártnama, minezleme, buyrıq, ómirbayan, shaqırıw xat hám t.b. jazıladı. Hújjetlerde aytılajaq pikir anıq hám túsinikli bolıwı kerek.
Hújjetler ádebiy tilde turaqlasqan bir formada alıp barıladı, sonlıqtan rásmiy stil óziniń júdá turaqlı janrı, leksikası, frazeologiyası hám sintaksislik toparlarına iye boladı yaǵnıy burınnan qáliplesken turaqlı shtamplar (ózgermeytuǵın sóz hám toparlarına) kóbirek qollanıladı.
Rásmiy hújjetlerde emocionallıq hám ekspressivlik máni bildiriwdiń zárúrligi bolmaǵanlıqtan rásmiy stilde kórkemlew quralları qollanılmaydı.
Rásmiy stilde hár qıylı rásmiy hújjetler dúziledi. Hár bir hújjettiń ózinshe formaları, talapları boladı. Hújjet solarǵa sáykes dúzilmese hújjet bola almaydı, óz qunın joytadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
