1 Технологическая часть

1.2. Ultratovush apparati haqida tushuncha
Ultratovush apparatining ishlashdagi fizik asosiy piezoelektrik effektdir. Ba’zi kimyoviy birikmalarning monokristallari (kvars, bariy, titanat) ultratovush to‘lqinlari ta’sirida deformatsiyalanganda, bu kristallar yuzasida qarama-qarshi belgili elektr zaryadlari paydo bo‘ladi ya’ni- to‘g‘ridan-to‘g‘ri piezoelektrik effekt hosil qilinadi. Ularga o‘zgaruvchan elektr zaryadi qo‘llanilganda, ultratovush to‘lqinlarining chiqishi bilan kristallarda mexanik tebranishlar paydo bo‘ladi. Shunday qilib, bir xil piezoelektrik element muqobil ravishda qabul qiluvchi yoki ultratovush to‘lqinlarining manbai bo‘lishi mumkin. Ultratovush qurilmalaridagi bu qism akustik transduser yoki datchik deb ataladi (transduserda bir yoki bir nechta kvars kristallari mavjud, ular piezoelektrik elementlar deb ham ataladi). Xuddi shu kristallar tovush to‘lqinlarini qabul qilish va uzatish uchun ishlatiladi. Shuningdek, datchikda tovush to‘lqinlarini filtrlovchi tovushni yutuvchi qatlam va kerakli to‘lqinga diqqatni qaratish imkonini beruvchi akustik linza mavjud. Ultratovush muqobil siqishni zonalari va moddaning kengayishi shaklida muhitda tarqaladi. Ovoz to‘lqinlari, shu jumladan ultratovush, tebranish davri bilan tavsiflanadi-o‘rta yelastik tebranishning bir to‘liq siklining davomiyligi; chastota-vaqt birligida tebranishlar soni; uzunlik-bir fazaning nuqtalari va tarqalish tezligi o‘rtasidagi masofa, bu asosan muhitning yelastikligi va zichligiga bog‘liq. To‘lqin uzunligi uning davriga teskari proporsionaldir. To‘lqin chastotasi qanchalik baland bo‘lsa, ultratovush datchikning o‘lchamlari shunchalik yuqori bo‘ladi. Tibbiy ultratovush diagnostika tizimlarida odatda 2 dan 29 MHz gacha bo‘lgan chastotalar qo‘llaniladi. Zamonaviy ultratovushli qurilmalarning piksellar sonini bir necha mm ulushiga erishish mumkin.

1.2-rasm. Ultratovush diagnostika apparati

Foydalanishda maqsadiga qarab ultratovush tashxis apparatlari 3 turga bo‘linadi.
1). Statsionar (bir joyda o‘rnatilgan);
2). Portativ (olib yurishga qulay);
3). Veterinar (jonivorlar uchun).
1) Statsionar ultratovush tashxis apparatlari.
Ko‘plab tibbiyot muassasalarida va klenikalarda asosan statsionar ultratovush tashxis apparatlaridan foydalaniladi. Ushbu ultratovush apparati keng qamrovli tibbiyot muassasalari va tibbiyot markazlari uchun tavsiya etiladi, u kardiologiya, ginekologiya va akusherlik sohasidagi tadqiqotlar uchun keng qo‘llaniladi. Ushbu ultratovushli skaner sizga tos a’zolari va qorin bo‘shlig‘i a’zolari, asab, tayanch-harakat va yurak-qon tomir tizimlarining holatini baholash imkonini beradi . Afzalliklari- Katta monitor. Deyarli har bir qurilma katta monitor bilan jihozlangan, bu esa tasvirning tafsilotlarini o‘rganish uchun juda qulaydir. Portativ qurilma kichikroq yekran bilan ajralib turadi, bu esa ba’zida tashxis qo‘yish qiyin kechadi. Qo‘shimcha dizayn imkoniyatlari. Zamonaviy statsionar turdagi ultratovush apparati moslashuvchan tuzilishga ega bo‘lishi mumkin: uning tarkibiy qismlari (boshqaruv konsoli, klaviatura) individual mezonlarga muvofiq sozlanishi va ba’zan qurilma qulaylik uchun gorizontal tekislikda harakat qilish funksiyasi bilan konsolga ega bo‘lishi mumkin. Kengaytirilgan funksionallik. Zamonaviy modellar keng ko‘lamli zarur funksiyalarga ega, bu sizga professional darajada skanerlash imkonini beradi. Katta ultratovush apparati bitta tibbiy muassasada doimiy bemorlar oqimi bilan ishlash uchun javob beradi. Ushbu turdagi apparatlar diagnostika imkoniyatlarining katta to‘plamiga va quyidagi sohalarda keng qo‘llanilishiga ega:
-akusherlik va ginekologik tekshiruvlar;
-neonatologiya;
-kardiologiya;
-urologiya;
-qorin bo‘shlig‘i organlari va kattalar va bolalarni tekshirish;
-qon tomir kasalliklari diagnostikasi;
-Mushaklar-skelet tizimining ultratovush tekshiruvi;
-qalqonsimon bezni tekshirish;
-operatsiya ichidagi manipulyatsiyalar.
-bir nechta turdagi datchiklardan foydalanish imkoniyatining mavjudligi bilan ham ajralib turadi.
-4D rejimi ultratovushda homilaning yuzini batafsil ko‘rish imkonini beradi. Ilg‘or rang texnologiyasidan foydalangan holda, tasvirlarni 15 (17-ti) dyuymli monitorda ko‘rish oson. Yangi konvertatsiya qilish va qayta ishlash dasturlarini qo‘llash orqali statsionar ultratovush tizimi mukammal tasvir sifatini taklif etadi, bu esa diagnostika aniqligini sezilarli darajada oshiradi. Ekspert sinfining statsionar modeli ultratovush ko‘plab bemorlar tomonidan muntazam ravishda o‘tkaziladigan ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarini jihozlash uchun ideal. To‘liq Doppler to‘plami va eng ilg‘or avtomatik tasvirni optimallashtirish texnologiyalari, hatto eng talabchan mutaxassislarni ham tez va qulay tarzda tadqiqotning aniqligini yo‘qotmasdan ishlaydi.
2). Portativ (olib yurishga qulay)
Ko‘pincha tez yordam mashinasida foydalanish uchun portativ ultratovush apparati sotib olinadi. Ular bemorlarning uzoq yashash joylariga sayohatlarida ham ajralmas hisoblanadi. Kasalxona sharoitida operatsiya xonalari va reanimatsiya bo‘limlarida yotgan bemorlarni samarali va sifatli tekshirish uchun mobil skanerlar zarur. Mobil ultratovushli skanerlar tasvirlarni juda yaxshi ishlaydi, ularning kichik ekrani muhim kamchilik emas.
-ixchamlik va yengil vazn;
-statsionar qurilmalar darajasida funksionallik;
-batareyadan oflayn rejimda ishlash imkoniyati;
-eng nostandart sharoitlarda oddiy va tez ulanish;
-mashinada ko‘plab modellarni zaryad qilish imkoniyati (adapter bilan).

1.3-rasm. Portativ (olib yurishga qulay)
3). Veterinar (jonivorlar uchun).
Ultratovush tekshiruvi usuli veterinariya tibbiyotida ayniqsa faol qo‘llaniladi, chunki bu hayvonning ichki organlarining holati haqida eng aniq ma’lumot olish uchun deyarli barcha tana tizimlarini va og‘riqsiz tekshirish imkonini beradi. Ultratovushli diagnostika usuli hayvonning kasalligini dastlabki bosqichlarda, murakkab operatsiyalarni o‘tkazmasdan va davolanishni boshlashga yordam beradi, bu esa chorvachilik korxonalarida iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Portativ ultratovushli skanerlar paydo bo‘lishi bilan chorva mollarida ichki organlarni o‘rganish juda tez va qulayroq bo‘ldi.

1.4-rasm. Veterinar (jonivorlar uchun).

Bundan tashqari, ultratovush qurilmalaridan foydalanish juda qiyin yemas, shuning uchun o‘rganish ko‘p vaqt talab qilmaydi. Zamonaviy ultratovushli qurilmalar olingan ma’lumotlarni yozib olish imkonini beradi, bu esa keyingi tekshirish uchun tasvirlarni yozib olish imkonini beradi, shuningdek hayvonning ichki organlarining holatini tahlil qilish uchun ma’lumotlar bazasini yaratadi. Ultratovushli diagnostika jarayonining tanaga ta’siri diqqat bilan o‘rganib chiqilgan va hayvon, uning yegalari va tekshiruvchi shifokor uchun deyarli zararsiz ekanligi isbotlangan. Ushbu haqiqatni isbotlash uchun, ultratovush tashxisi tibbiyotda, inson ichki organlarining holatini va ayniqsa, akusherlikda o‘rganishda faol qo‘llanilishini eslash kifoya.