1. Talab tushunchasi. Talab qоnuni. Talabga ta’sir etuvchi оmillar

6-chizma
Daromad o’zgarishining byudjet chizig’iga ta’siri

A tovar 40 20 G1 10 G G2 0 5 10 20 V tovar

O’z navbatida narxning o’zgarishi ham byudjet chizig’idagi turli o’zgarishlarni keltirib chiqaradi (7-chizma). 7-chizma

Narx o’zgarishining byudjet chizig’iga ta’siri

A tovar L N M 0 V tovar

Jumladan:
1) V tovar narxining pasayishi byudjet chizig’i burchagining o’zgargan holda yangi chiziq hosil bo’lishiga olib keladi (M chiziq);
2) B tovar narxining oshishi byudjet chizig’i burchagining o’zgargan holda yangi chiziq hosil bo’lishiga olib keladi (N chiziq):
3) A va V tovarlar narxi ilgarigi nisbat saqlangan holda oshsa, u holda eski chiziqqa parallel bo’lgan yangi chiziq hosil bo’ladi (L chiziq). Iqtisodiyot nazariyasida iste’molchi tanlovini o’rganishda mazkur tanlov oqilona ravishda amalga oshiriladi va quyidagi shartlar ta’minlanadi deb faraz qilinadi:

1. 
   mavjud va cheklangan byudjetdan to’liq foydalaniladi;
   
2. 
   ehtiyojlar maksimal darajada qondiriladi.
   

Optimal tanlov ham quyidagi shartlarni keltirib chiqaradi:
birinchidan, tanlov nuqtasining byudjet chizig’ida yotishi. Iste’molchi amalda barcha daromadini iste’molga sarflamay, ma’lum qismini kelgusidagi iste’molga qoldirsada, nazariy jihatdan biz uni barchasi sarflanadi, deb faraz qilamiz. Agar nuqta byudjet chizig’idan chapda yotsa – uning to’liq sarflanmaganligini, o’ngda yotsa – imkoniyat darajasidan chetda ekanligini tushunamiz;
ikkinchidan, tanlangan iste’mol tovarlari to’plami eng ma’qul ko’rilgan kombinatsiyada bo’lishi lozim (7.8-chizma).
7.8-chizmada uchta befarqlik egri chizig’i ifodalangan bo’lib, ular iste’molchiga turli darajadagi qoniqish beradi: I₃ – eng yuqori darajadagi qoniqish; I₂ – o’rtacha qoniqish; I₁ – eng kam qoniqish. Har bir egri chiziqda iste’molchi tanlovini ifodalovchi bittadan nuqta joylashgan: I₁ da – C; I₂ da – D; I₃ da – F nuqtalar. Iste’molchining C nuqtani tanlashi oqilona emas, chunki D nuqta unga nisbatan ko’proq ehtiyojni qondiradi; F nuqta eng ko’p ehtiyojni qondirishi mumkin, biroq u byudjet imkoniyatidan tashqarida hisoblanadi. 8-chizma