1 tajriba ishi

Nazorat savollari 
1. Vаqt rеlеsi tuzilishi? 
2. Vаqt rеlеsi ishlаsh prinsipi? 
3. Ishlаtilish sоxаlаri? 
4. Vаqt rеlеsi sxеmаlаri?

---

8 
–
 tajriba ishi. 
Mаvzu: Sig’im dаtchigini tеkshirish
 
Chiziqli va burchakli siljishlar, kuchlar, tezlanishlar va boshqa shunga o’xshash noelektrik
parametlarni aniqlashda, siljishni mos ravishda R, L, C elektrik qarshiliklaridan birining 
o’zgarishiga aylantirib beruvchi potensiometrik, induktiv, sig’im va boshqa datchiklar, hamda 
aylanish chastotasi yoki burilish burchagini EYuK ga aylantirib beruvchi induksion datchiklar 
qo’llaniladi. 
Potehsiometrik (reostatli) datchiklar. Bu datchiklarda kirish signali bo’lib reostat surilgichi, 
chiqish signali bo’lib reostat qarshiligi R xizmat qiladi (6.1a-rasm). Reostat surilgichi detal bilan 
bog’liq bo’lib, u siljiganda elektr zanjirining qarshiligi o’zgaradi. Potensiometrik datchikning statik 
tavsifi deb surilgichdan olinayotgan chiqish kuchlanishi
ч
U
bilan surilgichning surilish masofasi x 
o’rtasidan, yani
)
(
x
f
U
ч

bog’lanishiga aytiladi. 6.1a-rasmda ko’rsatilgan sxema uchin 
datchikning chiqish kuchlanishini quyidagi ifodadan toppish mumkin. 
)
(
1
K
I
K
K
U
U
T
ч





bu erda: UT – Tarmoq kuchlanish, 
l
x
К

- potensiometr surilgichining nisbiy siljishi (
l
-
potensiometrning umumiy uzunligi, 
x
- surilgichning siljish uzunligi); 
R
R
Ю


-yuklama 
koeffisienti (
Ю
R
-yuklama qarshiligi, R-potensiomtrning to’la qarshiligi). 
6.1c-rasmda potensiometrning
)
(
x
f
U
ч

tavsifi keltirilgan. Potensiometr yuklanmagan 
paytda (salt ishlash rejimida), qachonki


Ю
R
bo’lganda, uning static tavsifi Uch=f(x) to’g’ri 
chiziqni tashkil etadi (1-to’g’ri chiziq). Bu holda potensiometrning chiqish kuchlanishi ifodasi 
quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi, yani UCh=UTK. Potensiometr yuklama bilan ishlagan xolda 
tavsifning to’g’ri chiziqligi buziladi (2-tavsif) va yuklama qarshiligi qancha kam bo’lsa, tavsifning 
egriligi shuncha katta bo’ladi. 
Burchak siljishlarni o’lchashda halqasimon potensiometrik (simli reostat) datchiklar ko’plab 
ishlatiladi. Uning karkasi yarim halqa ko’rinishida izolyatsiyalangan ashyodan (plastmassa, 
tekstolit, keramika va boshqalar) yasalgan bo’lib, unga katta solishtirma qarshilik va kichik harorat 
koeffisientiga ega bo’lgan sim (manganin, konstantan, nixrom) o’ralgan bo’ladi. Potensiometrik 
datchiklarning afzalliklari-kontruksiyasi soda, olingan signalni kuchaytirishga hojat yo’qligi; 
kamchiligi-suriladigan elektrik kontakt mavjudligi.

---