1. tabiat va inson

38. SUYUQLIKNING IDISH TUBI VA
DEVORLARIGA BO’LGAN BOSIMINI 
HISOBLASH 
Suyuqlikning idish tubiga va devorlariga bo’lgan 
bosimini qanday hisoblash mumkin ekanligini ko’rib 
o’tamiz. Dastlab sonli masala echamiz. 

---

23 
To’g’ri burchakli bak suv bilan tuldirilgan (quyidagi 
rasm). Bak tubining yuzi 16 m
2
, uning balandligi 5 m. 
Suvning bak tubiga bo’lgan bosimini aniqlaymiz. 
Suvning idish tubiga bo’lgan bosim kuchi balandligi 5 
m va tubining yuzi 16 m
2
bo’lgan suv ustuni og’irligiga 
teng, boshqacha aytganda, bu kuch bakdagi hamma 
suvning og’irligiga teng. 
Suvning og’irligini topish uchun uning massasini bilish kerak. 
Suvning massasini uning hajmi va zichligi orqali hisoblash 
mumkin. Bakning tubi yuzini uning balandligiga ko’paytirib 
suvning hajmini topamiz: V = 16 m
2
∙5 m= 80 m
3
. Endi suvning 
massasi ni aniqlaymiz, buning uchun uning zichligi 
3
1000
m
kg


hajmiga ko’paytiramiz: 
.
80000
80
1000
3
3
kg
m
m
kg
m



Endi uning 
og’irligini aniqlaymiz: 
N
P
800000
80000
10



. 
Suv shunday kuch bilan bak tubiga bosadi. Suv
og’irligini bak tubi yuziga bo’lib bosimni topamiz: 
kPa
Pa
P
50
50000
16
800000



. 
Suyuqlikning idish tubiga bo’lgan bosimini 
formuladan foydalanib hisoblash oson. Bu formulani 
keltirib chiqarish uchun masalaga qaytamiz, ammo uni 
umumiy ko’rinishdagina yechamiz. 
Idishdagi suyuqliik ustuni balandligini h, idish tubining 
yuzini S harfi bilan belgilaymiz. Suyuqlik ustunining 
hajmi V = Sh.
Suyuqlikning massasi m=
V

yoki 
Sh
m


. 
Suyuqlikning og’irligi 
gm
P

yoki 
Sh
g
P


.
Suyuqlik ustunining og’irligi idish tubiga bo’lgan 
bosim kuchiga teng, u holda P og’irlikni S yuzga bo’lib, 
p bosim kattaligini hosil qilamiz: 
S
Sh
g
S
P
p



yoki 
gh
p


Biz suyuqlikning idish tubiga bosimini hisoblash 
formulasini hosil qildik. Bu formuladan suyuqlikning idish 
tubiga bosimi suyuqlik ustunining balandligiga va zichligiga 
to’g’ri proporsional ekanligi ko’rinib turibdi. 
Bu formula orqali idish devorlariga bo’lgan bosimni, 
shuningdek suyuqlik ichidagi bosimni, shu bilan birga 
pastdan yuqoriga yo’nalgan bosimni ham hisoblash 
mumkin, chunki bir xil chuqurlikda hamma yo’nalishda 
bosim bir xil.
Misol. Agar neft ustunining balandligi 10 m, uning 
zichligi 800 
3
m
kg
bo’lsa, neftning stisterna tubiga bo’lgan 
bosimini aniqlang. 
2
3
8000
10
10
800
m
N
m
kg
N
m
kg
gh
p






= 
kPa
Pa
80
80000


. 
1. Suyuqlikning idish tubiga bo’lgan bosimi qanday 
kattaliklarga bog’liq? 2. Suyuqlikning idish tubiga 
bo’lgan bosimi suyuqlik ustuni balandligiga qanday 
bog’liq bo’ladi? 3. Suyuqlikningidish tubiga bo’lgan bo-
simi suyuqlik zichligiga qanday bog’liq bo’ladi?. 4. 
Suyuqlikning idish devorlariga bo’lgan bosimini 
hisoblash uchun qanday kattaliklar ma’lum bo’lishi 
kerak? 5. Suyuqlikning idish tubi va devorlariga bo’lgan 
bosimi qanday formula buyncha hisoblanali?