|
3. Suv organizmlarining ekologik guruhlari.
Suv organizmlarining ekologik guruhlari. Ekvator va tropiklarda issiq dengizlar va okeanlar (40 000 turdagi hayvonlar) hayotning eng xilma-xilligi bilan ajralib turadi; shimol va janubda dengizlarning flora va faunasi yuzlab marta kamaygan. Organizmlarning bevosita dengizda tarqalishiga kelsak, ularning asosiy qismi sirt qatlamlarida (epipelagik) va sublittoral zonada to'plangan. Harakatlanish va ma'lum qatlamlarda turish usuliga qarab dengiz hayoti uchta ekologik guruhga bo'linadi: nekton, plankton va bentos.
Nekton (nektos - suzish) - uzoq masofalarni va kuchli oqimlarni engib o'tishga qodir bo'lgan faol harakatlanuvchi yirik hayvonlar: baliq, kalamar, pinnipeds, kitlar. Chuchuk suvlarda amfibiyalar va ko'plab hasharotlar nektonga tegishli.
Plankton (planktos — sayr qiluvchi, uchuvchi) — oʻsimliklar (fitoplankton: diatomlar, yashil va koʻk-yashil (faqat chuchuk suv havzalari) suv oʻtlari, oʻsimlik flagellatlari, peridinalar va boshqalar) va mayda hayvon organizmlari (zooplankton: mayda qisqichbaqasimonlar, dan kattaroqlari - pteropodlar, meduzalar, ktenoforlar, ba'zi qurtlar), turli xil chuqurliklarda yashaydilar, lekin faol harakatga va oqimlarga qarshilik ko'rsatishga qodir emaslar. Plankton tarkibiga hayvonlarning lichinkalari ham kiradi, ular maxsus guruh - neystonni tashkil qiladi. Bu suvning eng yuqori qatlamining passiv suzuvchi "vaqtinchalik" populyatsiyasi bo'lib, lichinka bosqichida turli xil hayvonlar (dekapodlar, barnacles va kopepodlar, echinodermlar, poliketalar, baliqlar, mollyuskalar va boshqalar) bilan ifodalanadi. Lichinkalar yetilishi bilan pelagelning pastki qatlamlariga o'tadi. Neustonning tepasida pleiston bor - bu organizmlarning yuqori qismi suv ustida, pastki qismi esa suvda (o'rdak o'ti - Lemma, sifonoforlar va boshqalar) o'sadigan organizmlar. Plankton biosferaning trofik aloqalarida muhim rol o'ynaydi, chunki ko'plab suv hayvonlari uchun oziq-ovqat, shu jumladan balina kitlari (Myatcoceti) uchun asosiy oziq-ovqat.
Bentos (benthos — chuqurlik) — tub gidrobiontlar. U asosan birikkan yoki sekin harakatlanuvchi hayvonlar (zoobentoslar: foraminoforlar, baliqlar, gubkalar, koelenteratlar, qurtlar, braxiopodlar, assidiyalar va boshqalar) bilan ifodalanadi, sayoz suvlarda koʻproq. Sayoz suvlarda o'simliklar bentosga ham kiradi (fitobentos: diatomlar, yashil, jigarrang, qizil suv o'tlari, bakteriyalar). Yorug'lik bo'lmagan chuqurlikda fitobentos yo'q. Sohillarda zoster, rupiya gulli oʻsimliklari uchraydi. Fitobentosga eng boy bo'lganlar toshloq tub joylardir.
Ko'llarda zoobentos dengizdagiga qaraganda kamroq va xilma-xildir. Uni oddiylar (kipriksimonlar, dafniyalar), zuluklar, mollyuskalar, hasharotlar lichinkalari va boshqalar hosil qiladi.Koʻllarning fitobentoslarini erkin suzuvchi diatomlar, yashil va koʻk-yashil suvoʻtlar hosil qiladi; jigarrang va qizil suvo'tlar yo'q.
Ko'llarda ildiz otgan qirg'oq o'simliklari tur tarkibi va tashqi ko'rinishi quruqlik-suv chegarasi zonasidagi atrof-muhit sharoitlariga mos keladigan alohida belbog'larni hosil qiladi. Sohil yaqinidagi suvda gidrofitlar o'sadi - suvga yarim cho'kib ketgan o'simliklar (o'q uchi, kalla, qamish, nayza, nayza, uchburchak, qamish). Ularning o'rnini gidatofitlar - suvga botgan o'simliklar egallaydi, lekin suzuvchi barglari (lotus, o'rdak o'ti, tuxum kapsulalari, chilim, takla) va keyinchalik - butunlay suv ostida qolgan (rdesta, elodea, hara). Gidatofitlarga sirtda suzib yuruvchi o'simliklar ham kiradi (o'rdak o'ti).
Suv muhitining yuqori zichligi hayotni qo'llab-quvvatlovchi omillarning o'zgarishining maxsus tarkibi va xarakterini belgilaydi. Ulardan ba'zilari quruqlikdagi bilan bir xil - issiqlik, yorug'lik, boshqalari o'ziga xosdir: suv bosimi (chuqurlik 1 atm ga oshadi. Har 10 m uchun), kislorod miqdori, tuz tarkibi, kislotalilik. Muhitning yuqori zichligi tufayli balandlik gradienti bilan issiqlik va yorug'lik qiymatlari quruqlikka qaraganda ancha tezroq o'zgaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
