1. Sun’iy intelekt, va uning yaratilish tarixi


Ekspert tizimlarining predmet sohalari



Download 284,88 Kb.
bet21/25
Sana12.07.2022
Hajmi284,88 Kb.
#779577
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25
Bog'liq
2 5206430175926949313

49. Ekspert tizimlarining predmet sohalari
Hozirgi davrda ekspert tizimlarining yaratish iqtisodchilar, moliyachilar, muxandislar, xakimlar, psixologlar, dasturchilar, tilshunoslar kabilarning keng katlamlarida katta kizikish uygotmokda. Afsuski, ushbu kizikish bush moddiy ta’minotga ega - ukuv qo’llanmalari va maxsus adabiet yetishmasligi, sun’iy intellekt ishchi stansiyalari va simvoli protsessorlar yukligi, ushbu sohadagi izlanishlarni kam moliya bilan ta’minlanganligi, ekspert tizimlar tuzish uchun dastur ta’minotini kamligi katta ta’sir kilmokda.
Shuning uchun mulokot tizimlari va amaliy dastur paketlariga o’xshash va soxta ekspert tizimlari tarkalmokda, ular foydalanuvchilar kuz ungida kelajagi porlok yunalishning rolini kamaytirmokda. Ekspert tizimlari tuzish uchun yukori darajadagi professional mutaxassislar zarur, ular sun’iy intellekt sohasida ham mutaxassis bulishi kerak, bundaylarni esa oliy ta’lim muassasalari kam yetkazmokda. Zamonaviy ekspert tizimlari tajribani kupaytirish va iqtisodning barcha sohalaridagi mutaxassislar ishlarini amallashtirishda keng qo’llaniladi. An’anaga kura bilimlar ikki xil kurinishda buladi - jamoa va shaxsiy tajriba bilimlari.
Agar aksariyat bilimlar jamoa tajribasi asosida yetgan bo’lsa, (masalan, oliy matematika), bunday predmet sohasi ekspert tizimi tuzishga muxtoj emas.
Agar predmet sohasida bilimlarning aksariyat kismi yukori darajadagi mutaxassislar tajribasidan iborat bo’lsa, va bilimlar kam strukturlashtirilgan bo’lsa, bunday sohalar ekspert tizimlariga muxtoj buladi.
Shaxsiy bilimlar


Jamoa bilimlar

Ekspert tizimlari qurishga muxtoj bulmagan predmet sohasi
S haxsiy bilimlar

Jamoa bilimlar

Ekspert tizim qurishga muxtoj bo’lgan predmet soha
50. Ekspert tizimining umumiy strukturasi
Ekspert tizimlari - bu murakkab dastur komplekslari, ular anik predmet sohasidagi yukori darajadagi mutaxassislar bilimini yiguvchi va kichikrok darajadagi mutaxassislar konsultutsiyasi - maslaxati uchun ishlatiladigan tizimlardir.
Ekspert tizimining umumlashgan sxemasi quyidagicha bulishi mumkin:

Yechuvchi

Bilimlar bazasi

Kuyi tizimdagi tushuntirishlar

Xakikiy ekspert tizimlar murakkabrok strukturaga ega bulishi mumkin, lekin yukorida keltirilgan bloklar xar bir xakikiy ekspert tizimida buladi.


Ayrim asosiy terminlarni keltiramiz:
Foydalanuvchi - tizim muljallangan, ya’ni uni ishlatuvchi predmet sohasi mutaxassisi.
Bilimlar mutaxassisi - ekspert va bilimlar bazasi urtasida bufer rolini utovchi sun’iy intellekt buyicha mutaxassis. Unga sinonimlar: kognitolog, analitik. Foydalanuvchi interfeysi - ma’lumotni kiritish va yechimlarni olishda foydalanuvchi va ekspert urtasida mulokotni amalga oshiruvchi kompleks dastur.
Bilimlar bazasi - ES yadrosi, ekspert va foydalanuvchiga tushunarli xamda EXM tashuvchisida yezilgan predmet sohasi bilimlari to’plami.
Yechuvchi - bilimlar bazasida bor bilimlar asosida ekspert fikrlarini modellashtiruvchi dastur.
Tushuntirishlar kod tizimi - foydalanuvchiga "Nima uchun tizim shu karorni kabul kildi", "U yeki bu taklif Qanday olindi" kabi savollarga javob beruvchi dastur.
Bilimlar bazasi intellektual redaktori. Bilimlar mutaxassisiga bilimlar bazasini mulokot rejimida yaratuvchi dastur. U uziga ichma-ich joylashgan menyu, yerdam (Help) va boshqa baza bilan ishlashni osonlashtiruvchi servis vositalarini mujassamlashtirgan.
Ekspert tizimini tuzuvchilar kollektiviga kamida 4 kishi kiradi:
- ekspert;
- bilimlar mutaxassisi;
- dasturchi;
- foydalanuvchi.
Jamoani bilimlar mutaxassisi boshqaradi, u tizimni tuzishda asosiy figura bo’lib hisoblanadi.
51.Ekspert tizimlar. Asosiy tushunchalari va ta’riflar.
Маълумотлар омборидан керакли сатр (устун)ни танлаш маълумотни саралаш асосида олиб борилади. Маълумотларни саралаш жараёнининг назарий асосларини мантикий алгебра амаллари ташкил этади. Мантикий амалларни бажариш техникаси эса аллакачон йулга куйилган.
Мантикий алгебранинг асосий элементларини сизга яхши таниш булган оддий алгебра тушунчалари ёрдамида ёритамиз.
Бирор куринишдаги алгебраик тенгликни ёзайлик:
c=a+3b — 7
Тенгламанинг ўнг томонида арифметик ифода жойлашган. Арифметик ифодалар арифметик амаллар (кушиш, айириш, булиш ва купайтириш) оркали богланган узгармас ва узгарувчи катталиклардан ташкил топади. Келтирилган мисолда операндлар — бу икки узгармас катталик (3 ва 7), шунингдек а ва Ь узгарувчилар. а ва Ь га аник Киймат бериб, арифметик ефода Кийматини хисоб- лашимиз ва натижани тенгликнинг чап томонида ёзилган с ra киймат килиб беришимиз мумкин.
Масалан, а =2 ва b=5 булса, с =10 бўлади. Информатика тилида „=" белгиси ўзлаштиришни билдиради. Ифоданинг ўнг томонида ўзлаштирилувчи, чап томонида ўзлаштирувчи туради.
Энди куйидаги тенгликни ёзамиз:
с=а<Ь
Бу тенгликнинг ўнг томонида мантилий ифода турибди. Бу холда тенгликнинг чап томонида хам мантиқий ўзгарувчи турган хисобланади. Унинг аниқланиш сохаси факат иккита сон: 1 („рост" ёки ,,ха") ва 0 („ёлгон" ёки „йук,"). а<Ь мантилий ифоданинг натижаси ёки 1 (,да") ёки 0 („йук,") бўлади ва у мантиқий ўзгарувчи с томонидан узлаштирилиши мумкин.
Мантилий ифодадаги операидлар сонли, матнли, белгили ифодалар булиши мумкин. Юкоридаги мисолни куйидагича ифодалаш мумкин:
С = муаммолар = =,Ойбек'
Бу ёзувдаги „=" — узлаштириш белгиси, „= =" комбинация эса, муносабат белгиси. Апостроф (') белгиси ахборот тизимида белгили маълумотларнинг аниқ қийматини билдиради. Компьютер маълумотлар омборидан навбатдаги қийматни олиб,Ойбек' билан солиштиради. Унинг қиймати «1» га (агар омбордаги киймат,Ойбек' қийматига мос келса) ёки «0» га (агар киймат мос келмаса) тенг бўлади.
Шартлар қуйидаги муносабат белгилари орқали белгиланади: = = (тенг)
> (катта) < (кичик)
! = (тенг эмас)
> = (катта ёки тенг)
< = (кичик ёки тенг)
Мантиқий ифода операндлари «ва» (конъюнкция), «ёки» (дизьюнкция) хамда «эмас» (инкор) мантилий амал белгилари билан бирлаштирилади.
Мантикий амаллар билан урта мактаб 9- синф «Информатика ва хисоблаш техникаси асослари» фанидан таниш булганлигингиз учун улар хакида батафсил тухталмасдан, амалларнинг ростлик кийматлар жадвалини бериш билан чекланамиз.
6-жадвал

Билимлар омборини яратишнинг асосини ахборотлар, коидалар ва дастурлар ташкил этади. Уларнинг динамикасини куздан кечирадиган булсак, ахборотлар — суст, харакатсиз, коидалар — воситачи, дастурлар эса фаол фаолият курсатади. Фойдаланувчининг максади улар воситасида билимлар омборидан инги билим олишдир.
Хозирги кунда билимлар омборидан амалиётда фойдаланиш, тинимсиз ривожланмокда. Мантилий — лингвистик моделлардан фойдаланиш, автоматлашган тизимлар самарасини бир суз билан
айтганда «сакраб» узгаришига олиб келмокда ва «интеллектуал интерфейс»ни яратиш имконини бермокда. «Интерфейс» («inter- face») икки суз «inter» — халкаро ва «face» — ходим, шахс деган сузлар бирикмасидан олинган булиб, универсал таржимон маъносини англатади. У мулокот воситалари, билимлар омбори ва дастурчи тушунчаларини узида мужассамлаштиради. Интерфейс ёрдамида компьютер билан бевосита мулокот килиш имкониятига эга булинади. Эксперт тизимлари ёрдамида компьютерда мавжуд билимлардан фойдаланган холда мураккаб тизимлардаги жараёнларни англаш, ташхис килиш, ечимларни кабул килиш, турли ишларнинг режаларини, фаразларини ишлаб чикиш ва текшириш, шунингдек, математик моделларни ишлатиш мураккаб булган холларда маълум ечимларни ва коидаларни ишлаб чикиш мумкин булади.
Билимлар омборини унда кулланиладиган интерфейсга кура шартли равишда учга ажратиш мумкин.
Биринчиси — интеллектуал ахборотли излаш тизимлари. Бу тизим оркали иш жойидан туриб билимлар омборидан керакли ахборотни излаш ва тармок кутубхоналаридан фойдаланиши мумкин. Иккинчиси — хисоблаш-мантилий тизимлар. Улар ёрдамида моделларнинг мураккаблигига Карамасдан бошлангич маълумотлар асосида бошкаришнинг илмий масалаларини режалаштириш ва лойихалаштириш масалаларини хал килиш мумкин. Учинчиси — эксперт тизимлар.

Download 284,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish