|
10-bilet
Savollar.
1) Sotsiologik tadqiqotlar dasturlari va uning metodi asosida modellashtirishning o'rni.
2) Matematik modellashtirishni o’rganish va tizimli tahlilda modellashtirishni o'rni.
3) Tenglama yechimini electron jadvallarda <<Подроа параметра>> bandi orqali toping x2 -x + 11= 0, (-4;4) 0,2 qadam
1). Hozirgi davrda sotsiologik ta’lim sohasida modellashtirishning roli tobora ortib bormoqda. Buning sababi ikki tomonlamadir: bir tomondan, tajribaga asoslangan tadqiqotlar usulini chuqur tushuna olishi sotsiologlarning ta’lim sohasiga qo‘yilayotgan talablardan asosiysi bo‘lib qolmoqda, ikkinchi tomondan esa matematika va statistikaning sotsiologik ta’limdagi roli yanada ortib bormoqda. Biroq endi faqat matematik statistikaga asoslangan tadqiqot usullari yetarli emasligini hayotning o‘zi ko‘rsatmokda. Yetuk sotsiologlar matematik statistika va ehtimollar nazariyasi usullaridan, optimallashtirish va dinamik dasturlash va matematikaning boshqa usullaridan unumli foydalanganliklari sababli ularning ilmiy salohiyatlari dunyoda tan olingan. Aytib o‘tish joizki, Alfred Nobel vasiyat qilgan dastlabki beshta yo‘nalish orasida sotsiologikot yo‘nalishi bo‘lmagan. Sotsiologikot bo‘yicha Nobel mukofotining rasmiy nomi “Alfred Bernxard Nobel xotirasiga sotsiologik sohasidagi mukofot” deb ataladi va u Nobel tug‘ilganining 300 yilligi munosabati bilan Shvetsiya Milliy banki tomonidan 1968 yili ta’sis etilgan. Birinchi laureatlar norvegiyalik olim Ragnar Frish va gollandiyalik Yan Tinbergen sotsiologik jarayonlarni tahlil qilishga matematik usullarni qo‘llaganlari uchun bu mukofotni olishga muvaffaq bo‘lganlar. Shu paytgacha Nobel mukofoti laureatlari bo‘lgan sotsiologlarning deyarli hammasi ekonometrik tahlil uslublarini sotsiologik muammoni hal etishda keng qo‘llay olganlar. Qisqa qilib aytganda, Modellashtirish va prognozlash (ekonometriya) fanini chuqur o‘rganmay turib, uni o‘z tadqiqotlarida qo‘llay olmay turib, zamonaviy yetuk sotsiolog bo‘lish qiyin. Buning uchun ekonometrik tahlil o‘tkazilganidan so‘ng olingan natijalarning to‘g‘ri sotsiologik talqinini bera olish ham muhimdir.
2) Boshqarish obyekti xususiyatlarini o‘rganish, boshqaruvchan- lik darajasini bilish, turli masalalarni loyihalash, optimallashti- rish, bashoratlash, tashxislash va hokazolarni yechish uchun murakkab boshqarish tizimining matematik modelini qurish kerak bo‘ladi.Model — boshqarish obyektining asosiy xususiyatlari, bog‘lanishlari, parametrlari orasidagi bog‘lanishlarni ifodalovchi yoki o‘xshatuvchi bo‘lib, belgilar (simvol) yoki moddiy narsalar yordamida modellashtirilayotgan obyektni tasavvur qilish im- konini beruvchidir.Modellashtirish — model asosida (matematik yoki fizik) yoki o‘xshatish nazariyasini qo‘llab yaratilgan qurilmada jarayon yoki voqea va hodisalarni o‘rganish usuli.Murakkab — boshqarish tizimlarini modellashtirishda keyingi vaqtlarda topologiya, mantiq-dinamika, imitatsion modellashtirish va boshqa usullar qo‘llanib kelinadi. Shulardan keng tarqal- gani imitatsion modellashtirish usulidir.Imitatsion model — modellar majmuasi bo‘lib, yordamchi dasturlar, ma’lumotlar bazasi yordamida murakkab tizimlarda bo‘layotgan voqea va hodisalarni sodda ko‘rinishda tezlik bilan qurish va hisoblash tajribalarini o‘tkazishga mo‘ljallangandir.Imitatsion model takomillashuvchan bo‘lib, har bir element modeli yangilanganda, u modul ko‘rinishida umumiy modelga kiritiladi. Ma’lumotlar bazasi ham kerakli ma’lumotlar bilan yangilanib turadi va hokazo. Tizimlar oddiy va murakkab bo‘ladi. Murakkab tizimlar bir nechta elementlardan tashkil topadi. Ular orasidagi bog‘lanishlar uzviy bo‘lsada, ularning qanday bog‘langanligi noaniq bo‘ladi. Ushbu tizimning matematik ifodasini tuzish ma’lum qiyinchiliklarga olib keladi.Tizimlar ikki xil ko'rinishda bo‘ladi: ochiq va yopiq. Ochiq ti- zimlarda modda va energiya beriladi hamda olinadi. Yopiq tizim- larda esa modda va energiya berilmaydi hamda olinmaydi. Modellashtirish qo‘llaniladigan uch asosiy sohani ko‘rsatish mumkin, bular: ta’lim, ilmiy-tadqiqot va boshqarish sohalaridir. ['a’lim sohasidagi modellashtirish, unda obyektlarni yaqqol tas- virlashga yordam beradi va bu orqali bilimlarni yetkazish juda osonlashadi. Bu modellar asosan tizimni ta’riflaydi va tushun- liradi. Ilmiy tadqiqot sohasida modellashtirish olingan yangi ma’lumotni fikserlash va tartiblash, nazariya va amaliyotni rivoj- lantirish uchun xizmat qiladi. Boshqarishda esa modellar qaror- ni asoslash uchun ishlatiladi. Bunday modellar tizimni ta’riflash, tushuntirish va bashorat qila oladigan bo‘lishlari kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
