1. Simulyatorlar haqida ma’lumot Phet dasturi misolida virtual jarayonlarni kuzatish

---

1 
4–Laboratoriya ishi 
Mavzu: Virtual laboratoriyalar bilan ishlash 
Reja: 
1. Simulyatorlar haqida ma’lumot 
2. Phet dasturi misolida virtual jarayonlarni kuzatish 
3. Crocodile Physics, Crocodile Chemistry va Crocodile ICT dasturi interfeysi
 
Laboratoriya ishi maqsadi: 
Talabalarga
 
simulyator dasturlari interfeysi bilan 
tanishtirish va ularda ishlash haqida ko’rsatma berish
 
 
Simulyator – simulyator (odatda mexanik yoki kompyuter), uning vazifasi har 
qanday jarayon, apparat yoki transport vositasini boshqarishni taqlid qilishdir. 
Ko’pincha "simulyator" so’zi kompyuter dasturlariga (odatda o’yinlarga) 
nisbatan qo’llaniladi. Avtotransport salonining ichki qismini mutlaqo aniq aks 
ettiruvchi kompyuter – mexanik simulyatorlar yordamida uchuvchilar, kosmonavtlar, 
tezyurar poyezd mashinistlari tayyorlanmoqda. 
Simulyatorlar – virtual muhitda real hodisalar va xususiyatlarning bir qismini 
aks ettiruvchi, haqiqat taassurotini yaratadigan dasturiy va apparat vositalari. 
Kompyuter tajribalari ko’pincha simulyatsiya modellarini o’rganish uchun 
ishlatiladi. Simulyatsiya tabiiy yoki inson tizimlarini ilmiy modellashtirishda ularning 
qanday ishlashini tushunish uchun ham qo’llaniladi. Simulyatsiyalar muqobil 
sharoitlar va harakat usullarining mumkin bo’lgan ta’sirini ko’rsatish uchun ishlatilishi 
mumkin. Simulyatsiya, shuningdek, haqiqiy tizimdan foydalanish mumkin 
bo’lmaganda qo’llaniladi, chunki u mavjud bo’lmasligi yoki ishtirok etish xavfli yoki 
nomaqbul bo’lishi mumkin yoki u ishlab chiqilgan, lekin hali qurilmagan yoki mavjud 
bo’lmagan bo’lishi mumkin. 
O’quv jarayonida modellardan foydalanish yangi usul emas. Qadim–qadimdan 
o’quv–o’rganish mobaynida modellardan foydalanib kelingan. Simulyatorlar o’quv 
jarayoning qariyb barcha jabhalarida: boshlang’ich ta’limdan boshlab oliy o’quv 
yurtlarigacha qo’llanilishi mumkin. Keyingi vaqtlarda xattoki meditsina sohasida ham 
simulyatorlardan 
foydalanilmoqda. 
Simulyatorlardan 
foydalanishning 
asosiy 
sabablaridan biri ularning real ob’ektlarga nisbatan juda ham arzon alternativa 
ekanligidadir. Simulyatorlar esa shunday haqiqiy asbob–uskuna va jihozlarsiz virtual 
holatda biror bir fizik jarayonni modellashtirish hamda virtual laboratoriya ishlarini 
o’tkazishga imkoniyat yaratadi. Bu o’z–o’zidan nafaqat katta miqdorda mablag’lar 
tejalishiga, balki ularga umuman ehtiyoj ham tug’dirmaydi. Simulyatorlarning qariyb 
hech qanday moliyaviy mablag’lar talab etmasligi ma’lum tadqiqotlarni talabalar 
tomonidan yuzlab, kerak bo’lsa minglab marotaba qayta-qayta amalga oshirishga 
imkoniyat yaratadi. Simulyatorlardan foydalanishning yana bir afzallik tomoni 
ularning xavfsiz ekanligidadir. Ba’zi tadqiqotlarni amalga oshirish inson hayoti uchun 
xavf tug’diradi, masalan, yadro fizikasiga oid bo’lgan hodisalarni o’rganish.

---

2 
Bunday tadqiqot katta miqdorda moliyaviy xarajat talab etibgina qolmasdan, 
tadqiqotni olib boruvchilar uchun hayotiga xavf ham tug’diradi. 
Simulyatorlardan foydalanish jarayonida talabalar ma’ruza vaqtida o’rgangan 
bilimlarini virtual bo’lsada hayotga tadbiq qiladilar. Ushbu tadqiqotlar jarayonida 
bilimlarini yanada mustahkamlash bilan bir qatorda nazariya hamda hayotiy 
tadbiqotlarning rivojlanishiga bevosita xissa qo’shadilar. Bundan tashqari o’sha 
simulyatorlarning ham yanada rivojlanishiga, yanada haqiqiy hayotiy tadqiqotlarga 
yaqin natijalar beradigan darajaga chiqarishda o’z xissalarini qo’shishlari mumkin. Bu 
o’z o’rnida talabalarni faqatgina “tinglovchi” vazifasida qolmasdan, bevosita ilmiy-
tadqiqot ishlarida qatnashuvchilarga aylantiradi. Bu esa o’z navbatida talabalarda 
o’qish va tadqiqotlarga bo’lgan qiziqishlarini yanada ortishiga olib keladi. 
Simulyator dasturlariga misollar
: «Physics Education Technology» (PhET), 
Crocodile Physics, Crocodile Technology, Crocodile Chemistry,