1. Shaxtaning bosh suv chiqarish qurilmalarini loyihalash

Ish rejimini aniqlash.
Qurilmaning ish rejimi nasos va tashqi tarmoq zo’riqma xarakteristikalarining kesishish nuqtasi orqali aniqlangani uchun avvalo tashqi tarmoq xarakteristikasining analitik tenglamasini yozamiz.
(8)
bunda, -isrof koeffitsiyentlari yig’indisi.
(9)

bunda, -quvur uzunligi bo’yicha olingan isrof koeffitsiyenti;

-yerli isrof koeffitsiyentlarining yig’indisi.

Suv chiqarish qurilmasining gidravlik yo’qotilish isrof koeffitsiyentlarining qiymatlari 2-jadvalda keltirilgan.

2-jadval

Quvur diametri, m	Mahalliy isrof koeffitsiyentlari
	Burchakli normal tirsak		Quvuranjomi turlari
	90 ^0	135^0	So’rilma zadvijka	Setkali so’riluvchi qopqoq	Teskari qopqoq	Uchtomonlik	Kompensator	Diffu Zor	Konfu Zor
0.050	0.136	0.068	0.10	10	18
0.075	0.140	0.070	0.10	8.5	11
0.100	0.148	0.074	0.09	7.5	8
0.150	0.156	0.078	0.09	6.0	6.5
0.200	0.168	0.084	0.08	5.2	5.5	1.5	0.2	0.25	0.1
0.250	0.182	0.091	0.08	4.4	4.5
0.300	0.192	0.096	0.08	3.7	3.5
0.350	0.203	0.100	0.08	3.4	3.0
0.400	0.235	0.106	0.07	3.1	2.5
0.500	0.235	0.118	0.07	2.5	1.8

= = =0,00083

Suv quvurlarning doimiy koeffitsiyentlarining qiymatlarini 8-ifodaga qo’yib chiqilgach, tashqi tarmoq xarakteristikasi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.

(10)

Bu tenglamadagi ga qator ( dan gacha) qiymatlar beriladi va shu qiymatlarga mos keluvchi zo’riqmalar hisoblanadi. Hisoblangan natija

3-jadval holida ko’rsatiladi.

3-jadval

Q, m^3sоаt	0	0.25Qp	0.5Qp	0.75Qp	Qp	1.25Qp	1.5Qp
Н, m.s.e.	246	248	251	256	263	273	288

Agar mo’ljallangan nasos ko’p bosqichli (seksiyali) bo’lsa, u holda bosqichlar (ishchi g’ildiraklar) soni quyidagicha aniqlanadi:

(11)

Bu yerda: -unumdorlik ga mos kelgan zo’riqma, m.

- tanlangan nasosning bitta ish g’ildiragining zo’riqmasi.

- ning qiymati butun songacha kattalashtirib yaxlitlanadi.

Tanlangan nasos xarakteristikasi qurilgan chizmada (5-rasm) 3-jadvaldagi qiymatlardan foydalanib suv quvurning xarakteristikasi quriladi va rejim parametrlari - aniqlanadi.

Nasos ish rejimini iqtisodiy samaradorlikva barqarorlik shartlari bo’yicha tekshiriladi:

1. 
   Iqtisodiy samaradorlik quyidagi shartga javob berishi kerak
   

(12)

bunda, -nasosning maksimal f.i.k.

2. 
   Ish rejimining barqarorligi quyidagi shart bo’yicha tekshiriladi.
   

(13)

bunda, -unumdorlik nolga teng bo’lgandagi nasosning zo’riqmasi, m.

v) Kavitatsiya hodisasi yuz bermaslik sharti. Buning uchun

(14)

bunda,

(15)

Yuqorida keltirilgan shartlar bajarilsa taxmin qilib olingan nasos turi endi uzil-kesil qabul qilinadi va uning texnik xarakteristikasi keltiriladi.

Nasos xarakteristikasi

ЦНС 180 – 85 …425

i = 2 – 10 n = 2950 об/мин

5-rasm.Tanlangan nasos xarakteristikasi

Nasos agregatlarining sonini normal suv oqimining miqdori qarab aniqlanadi.Xavfsizlik qoidalari talablariga asosan normal suv oqimining miqdori 50 m³soatdan oshmasa ikkita nasos agregati qabul qilinadi.Suv oqimi

50m³soatdan ortiq bo’lsa nasos agregatlarining soni uchtadan kam bo’lmasligi kerak.Agar suv oqimining miqdori nasosning unumdorligidan ortiq bo’lsa nasoslarning umumiy miqdori 4-jadvaldagi miqdorda qabul qilinadi.

4-jadval

Nasos agregatlarining soni
Ishdagi	Zaxiradagi	Ta’mirlashdagi	Jami
1	1	1	3
2	1	1	4
3	1	1	5
4	2	1	7
5	2	1	8
6	2	1	9
7	3	1	11

Nasos elektr yuritgichini tanlash.
Nasos o’qidagi quvvat suv chiqarish qurilmasi ish rejimining ko’rsatgichlari asosida hisoblanadi.

,kVt (16)
Nasos ish g’ildiragining aylanish tezligi vahisoblangan quvvat qiymatiga qarab elektr yuritgich turi tanlanadi va uning zaxira koeffitsiyenti hisoblanadi.

buyerda: - tanlangan elektr yuritgichning quvvati, kVt.

Suv chiqarish qurilmaning texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlari.
Yillik elektr energiya sarfi quyidagicha hisoblanadi
kVt.soat(17)
buyerda: 1,05 - nasosxonani yoritish va elektr yuritgich cho’lg’amlarini quritish uchun sarflanadigan elektr energiyani ko’rsatuvchi koeffitsiyent;

- elektr yuritgichni foydali ish koeffitsiyenti;

- elektr tarmog’ini foydali ish koeffitsiyenti, hisoblashda uni 0,96 0,98 oralig’ida olinadi.

-mos ravishda suv oqimining miqdori normal va maksimal bo’lgan davrlarda suv chiqarish qurilmaning sutkalik ishlash vaqti, soat

Normal suv oqimi davrida

, soat (18)
Maksimal suv oqimi davrida
, soat (19)
Elektr energiyaning nisbiy sarfi:

a) Har bir m³ haydalgan suvga nisbatan

(20)

bu yerda: -yil davomida yer sathiga chiqarilgan suvning miqdori, m³.

, (21)

3. 
   qazib olingan har bir tonna foydali qazilmaga nisbatan
   

, kVt soat (22)

Nasosxonaning o’lchamlarini hisoblash jarayonida tanlangan nasos va elektr yuritgichning turlari, nasos agregatlarining soni va ularning nasosxonada o’rnatilishiga qarab nasosxonaning geometrik o’lchamlari hisoblanadi:

_a) Nasosxonaning uzunligi-
, m (23)
_b) Nasosxonaning eni-

, m (24)
_v) Nasosxonaning balandligi-

, m (25)
buyerda: - nasosning uzunligi, m;

- elektr yuritgich uzunligi, m;

- nasos agregatlari orasidagi masofa. Bu ko’rsatkich 1,5-2 m oralig’ida olinadi;

- nasos agregatlar soni;

- agregat poydevoridan nasosxona devorigacha bo’lgan masofa, m;

- agregat poydevorining eng katta eni, m;

- agregat poydevoridan suv so’rilish tomonidagi devorgacha bo’lgan masofa, m.

- poydevor balandligi, m;

- nasosning balandligi, m;

- nasosning eng baland nuqtasidan yuk ko’tarish mashinagacha bo’lgan balandlik, m;

- yuk ko’tarish mashinasi joylashtiriladigan rel'sning balandligi.
Suv to’plagich o’lchamlari.
Bosh suv chiqarish qurilmasining suv to’plagichi ikki qanotli (ikki bo’lakdan iborat) bo’lib, har bir qanoti kamida to’rt soatli normal suv oqimini sig’diradigan hajmga ega bo’lishi kerak, ya’ni

, m
Mexanik aralashmalar cho’kib suv tinishi uchun suv to’plagichdagi suv oqimi tezligi mm/sekoralig’ida bo’ladi. Suvning tinishiga ketadigan vaqt 6-12 soat bo’lishini hisobga olinsa, suv to’plagich uzunligi quyidagi ifoda bilan topiladi:

, m (27)
Suv yig’gichning ko’ndalang kesim yuzasi

, m (28)