1-seminar: “ruwxíYLÍqtaníW” PÁniniń obekti, predmeti, maqseti hám wazíypalarí Reje

Ruwxıylıq hám mádeniyat, alardın' óz-ara múnásebetleri

«Ruwxıylıq» túsinigi haqqında bul jerde onıń strukturalıq bólimlerin quraytuǵın túsinikler haqqında toqtalamiz. «Ruwxıylıq» hám taǵı basqa pánler sıyaqlı óziniń ǵárezsiz strukturalıq bólimlerine iye esaplanadı. Olardı mádeniyat, materiallıq hám ruwxıy miyraslar, ideologiya, qádiriyat sıyaqlılar quraydı. Aslini alǵanda, ruwxıylıq hám mádeniyat bir-birine jaqın túsinikler bolıp tabıladı. Biraq olar bir zat emes, biri ekinshisidan parıq etedi. Sonıń menen birge olar bir-birin toltırıp turadılar.

Materiallıq hám ruwxıy miyraslar haqqında da sonday deyiw múmkin. Usınıń nátiyjesinde áwele mádeniyat jáne onıń túrlerin analiz etiw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Shunki, mádeniyattı, atap aytqanda ruwxıy mádeniyattı bilmasdan, úyrenmesten turıp, ruwxıy miyraslar tuwrısında sóylew talay qıyınshılıqlı, inchunun ruwxıy miyraslar ruwxıy mádeniyat sheńberine kiredi.

Sonday eken mádeniyat ne? Mádeniyat túsinigin anıqlama beriwge arnalǵan kóp ilimiy ádebiyatlar bar. Mádeniyat túsinigine berilgen tariypler sanı 260 tan asıp ketken. Avtorlar mádeniyat túsinigine úyreneip atırǵan tarawları kóz qarasınan yondoshgan halda tariyp berip qalıp atırlar. Buǵan sebep, mádeniyat kóp qırlı, quramalı ruwxıy -social hádiyse ekenligi, onıń insan hám jámiyet ómiriniń barlıq qırların qamtıp alǵanlıǵı bolıp tabıladı. Mádeniyatqa berilgen tariyplerde avtorlardıń pikirlerin ulıwmalastıratuǵın tárepler bar. Sonday-aq, olardı ulıwmalastıratuǵın bolsaq, mádeniyat túsinigi keń mániste insaniyattıń pútkil tariyxıy rawajlanıw processinde jaratqan hám jaratıp atırǵan barlıq materiallıq hám ruwxıy baylıqlardıń jıyındısın ańlatadı. Usıdan ayqın boladı mádeniyat insannıń materiallıq hám ruwxıy baylıqlardı jaratıw hám ózlestiriw degi iskerligin óz ishine aladı. Ol insannıń ishki ruwxıylıqı, aqıl -aqılı, uqıpı hám fizikalıq miyneti menen jaratılǵan barlıq zatlardı óz ishine aladı. Joqarıda aytılǵanı sıyaqlı, mádeniyat júdá quramalı, kóp qırlı ruwxıy -social hádiyse bolıp, socialliq ómirdiń materiallıq-texnikalıq, ekonomikalıq, sociallıq-siyasiy hám basqa tarawlardı, insan miynet iskerliginiń barlıq nátiyjelerin ózinde sáwlelengen etedi. Sirasini aytqanda, xalıq kópshiligi tárepinen jaratılǵan hámme materiallıq hám materiallıq -ruwxıy baylıqlar mádeniyatqa kiredi. Mádeniyat delingende, miynet quralların jaratıw hám olardan paydalanıw, pán-texnika jetiskenlikleri hám olardı óndiriske engiziw, adamlardıń islep shıǵarıw jáne social kónlikpeleri, miynetti social shólkemlestiriw, salamatlıqtı saqlaw jumısın jolǵa qoyıw, xalıq ortasında bilimlerdiń jayılıw dárejesi hám maǵlıwmat, ulıwma, ulıwma májburiy hám joqarı tálimdi ámelge asırıw, ádebiyat hám kórkem óner dóretpeleri, social, filosofiyalıq, diniy ideyalar hám sol sıyaqlılar názerde tutıladı. Usıdan ayqın boladı, mádeniyat adamzat aqıl -aqılınıń eń joqarı shıńlarına shekem bolǵan zatlardıń hámmesin óz ishine aladı. Ol insan iskerliginiń tek materiallıq nátiyjelerinigina emes, usınıń menen birge adamlardıń miynet processinde voqe' bolatuǵın bilim baylıqları, tájiriybeleri, qábiletleri, islep shıǵarıw hám kásip ilmiy tájriybeleri, óz-ara munasábetlerin de óz ishine aladı.